СЕПСА – ТИВОК УБИЕЦ ШТО ИМ СЕ ЗАКАНУВА НА СИТЕ Како да ги препознаете првите знаци и да спасите живот

Сепсата е една од најопасните медицински состојби денес и секогаш бара итна медицинска интервенција. Се јавува како резултат на прекумерниот и неконтролиран одговор на нашето тело на инфекција. Доколку не се лекува навреме, сепсата многу брзо може да доведе до оштетување на ткивото, откажување на органите и смрт.

Подолу даваме детален преглед на сè што треба да знаете за сепсата – од причини и симптоми до третман, прогноза и превенција.

Што е сепса?

Сепсата се дефинира како екстремна реакција на телото на инфекција. Кога има инфекција во телото, имунолошкиот систем активира одбранбени механизми за да ја уништи. Сепак, понекогаш имунолошкиот систем „губи контрола“ и наместо да се бори само со патогенот, почнува да напаѓа и здрави ткива и органи.

Овој неконтролиран имунолошки одговор води до:

широко распространето воспаление во телото
нарушувања на згрутчувањето на крвта, кои предизвикуваат мали згрутчувања на крвта во вените
намален проток на крв до виталните органи
сериозно оштетување или откажување на органите

Стадиуми на сепса

Претходно, постоеја три нивоа на сериозност:

Сепса – присутна инфекција + реакција на телото
Тешка сепса – кога се јавува оштетување на органите
Септичен шок – најтешката фаза, со многу низок крвен притисок, откажување на повеќе органи и висок морталитет

Денес, експертите ја гледаат сепсата како континуиран спектар – од инфекција и бактериемија (бактерии во крвотокот), преку сепса, па сè до септичен шок.

Кој е најчесто засегнат од сепса?

Сепса може да се развие кај секој што е заразен, но одредени групи се особено изложени на ризик:

лица над 65 години

бремени жени

лица со хронични заболувања (дијабетес, дебелина, рак, заболување на бубрезите)

пациенти со ослабен имунитет

хоспитализирани пациенти, особено оние во единици за интензивна нега

тешко повредени пациенти (големи изгореници, длабоки рани)

лица кои користат катетри, интравенски линии или цевки за дишење

Новороденчињата и доенчињата се исто така изложени на висок ризик бидејќи нивниот имунолошки систем сè уште не е доволно развиен.

Колку е честа сепсата?

Сепсата е глобален здравствен проблем. На пример, во Соединетите Американски Држави, повеќе од 1,7 милиони луѓе се дијагностицираат со сепса секоја година.

Најчесто ги погодува постарите возрасни лица, а инциденцата се зголемува по 65-годишна возраст. Се смета дека бројот на пациенти се зголемува поради стареењето на населението и почестата употреба на инвазивни медицински процедури.

Симптоми на сепса – кога да се реагира веднаш?

Сепсата е медицински итен случај. Препознавањето на симптомите на време буквално може да ви го спаси животот.

Најчести симптоми:

намалено мокрење или често мокрење
слабост, исцрпеност и недостаток на енергија
забрзано чукање на срцето
низок крвен притисок
зголемена или ненадејно намалена телесна температура
треска, морници, потење
кожа што е топла, влажна или леплива
конфузија, дезориентација, па дури и немир
брзо дишење или чувство на отежнато дишење
силна, дифузна болка или непријатност во телото

Ако сепсата е последица на труење на крвта (септикемија), може да се развие и осип: кожата станува црвена и со променета боја, а често се појавуваат мали темноцрвени точки.

Што предизвикува сепса?

Сепсата најчесто е предизвикана од бактериски инфекции, но причина може да бидат и габи, паразити и вируси. Инфекцијата што доведува до сепса може да започне во различни делови од телото:

бели дробови – на пр. пневмонија

уринарен систем – особено кај луѓе со катетри

дигестивен систем – воспаление на слепо црево, цревни инфекции, инфекции во абдоминалната празнина (перитонитис), инфекции на црниот дроб или жолчното кесе

централен нервен систем – инфекции на мозокот и ‘рбетниот мозок

кожа – рани, изгореници, целулитис, интравенски линии и катетри

Важно е да се напомене: сепсата сама по себе не е заразна, но инфекциите што ја предизвикуваат можат да се пренесат.

Како се дијагностицира?

Брзата и точна дијагноза е од суштинско значење за успешно лекување. За разлика од некои други болести, не постои специфичен тест за сепса. Лекарите користат комбинација од:

клинички преглед
лабораториски тестови (комплетна крвна слика, функција на црниот дроб и бубрезите, електролити и нарушувања на коагулацијата)
крвни и уринарни култури за откривање на предизвикувачкиот агенс
мерења на нивоата на кислород во крвта
радиолошки тестови (рентген, компјутерска томографија)

Често се користи и скалата qSOFA, според која се сомневаме на сепса ако пациентот има инфекција и најмалку два од овие критериуми:

систолен крвен притисок <100 mmHg
22 вдишувања во минута
намалено ниво на свест (GCS ≤15)

Како се лекува?

Третманот мора да започне веднаш. Најчесто, пациентот се сместува во единица за интензивна нега (ICU), каде што се спроведува мултидисциплинарен пристап.

Главни процедури:

Антибиотици – ако станува збор за бактериска инфекција, тие се даваат веднаш, честопати дури и пред лабораториските резултати да го потврдат предизвикувачкиот агенс
Интравенозни течности – за одржување на крвниот притисок и циркулацијата
Вазопресори – лекови кои ги стеснуваат крвните садови и го зголемуваат крвниот притисок ако течностите се недоволни
Дополнителна супортивна нега – на пр. дијализа за бубрежна инсуфициенција, механичка вентилација за белодробна инсуфициенција
Операција – отстранување на изворот на инфекција или оштетеното ткиво

Каква е прогнозата?

Исходот од сепса зависи од брзината на дијагнозата и почетокот на третманот:

Во благи форми, со брз третман, многу пациенти преживуваат
Без третман, смртноста е многу висока
Кај септичниот шок, смртноста е 30-40%, и покрај терапијата
Смртта може да се случи во рок од 12 часа од развојот на шок

Долгорочна прогноза:

Многумина кои преживеале сепса остануваат во ризик. Истражувањата покажуваат дека повеќе од половина од преживеаните умираат во рок од пет години, или од рекурентна сепса или други хронични заболувања.

Долгорочни последици од сепса

Додека некои пациенти целосно се опоравуваат, други развиваат сериозни последици, таканаречен постсептичен синдром:

несоница, кошмари, халуцинации
напади на паника, анксиозност, депресија
болка во мускулите и зглобовите
тешкотии со меморијата, концентрацијата и донесувањето одлуки
хронично откажување на органите
зголемен ризик од нова сепса

Како да се спречи?

Превенцијата од сепса е тесно поврзана со превенцијата од инфекции. Еве што можете да направите:

редовно и правилно мијте ги рацете
правилно третирајте ги раните (чистете, заштитете и држете ги покриени додека не заздрават)
вакцинирајте се според препораките
редовно следете ги хроничните болести
побарајте итна медицинска помош ако забележите знаци на инфекција

Животот по сепса – како изгледа закрепнувањето?

Закрепнувањето од сепса може да биде долго. Повеќето пациенти имаат потреба од рехабилитација пред да се вратат дома. На почетокот, дури и основните задачи како што се станување, одење или лична хигиена може да бидат тешки.

Дома, пациентите често доживуваат:

Физички симптоми – замор, слабост, отежнато дишење, болки во телото, губење на апетит и тежина, сува кожа, кршливи нокти, опаѓање на косата.
Психички симптоми – повлекување, анксиозност, депресија, фрустрација, слаба концентрација, флешбекови.

Лекарите препорачуваат поставување мали цели и закрепнување на пациентот, со голема поддршка од семејството и пријателите. Подеднакво е важно да се грижите за вашето ментално здравје.