Кога има клиентела, некој ќе го отвори дуќанот

На парламентарните избори во декември 2016 кога имаше голема мобилизација на избирачите поради острата политичка криза, ВМРО-ДПМНЕ освои 449.000 гласови, а СДСМ 434.000. По смената на власта, Преспанскиот договор и пазарењата со правдата за да се стигне до двотретинско мнозинство, големите разочарувања донесоа сериозна апстиненција. На следните парламентарни избори СДСМ освои 327.000 гласови цели 117 000 гласови помалку, а ВМРО ДПМНЕ освои само 315.000, дури 134 000 гласови помалку отколку во 2016. На изборите во 2020 само кај двете најголеми партии имаше 250.000 гласови помалку. Според анкетите и последните проекции, бројот на луѓето што ќе гласаат на овие избори, во најдобар случај е како оној во 2020. Гласовите не се прелејаа. Луѓето остануваат дома и не гласаат.

Апстиненцијата на избирачите и слабиот одзив е показател дека луѓето се уморни и разочарани од двете најголеми партии кои изминативе 30 години се менуваат на власт, а државата тапка во место, или поточно, се уназадува во сите сфери. Но, еден стар грчки политичар еднаш изјави дека „кога има клиентела, некој ќе го отвори дуќанот“.

Со други зборови, кога во Македонија би имало некоја сериозно организирана политичка структура, која би внела свежина и оптимизам на македонската политичка сцена, таа би имала потенцијал да освои огромен број на гласови од неопределните, поточно од разочараните кои најверојатно ќе останат дома на денот на изборите. Само кај разочараните од двете најголеми партии има резервоар од преку 250.000 гласови, а бездруго, има и други потенцијали кај неопределените, или кај оние што немаат намера да гласаат.

Засега тој празен простор не го исполнува ниту една политичка опција. Помалите партии на центарот се речиси целосно непрепознатливи и „проголтани“ од коалициите во кои или учествуваа или сега учествуваат независно дали станува збор за коалиција предводена од ВМРО-ДПМНЕ или од СДСМ. Има и некои крајно десничарски опции кои се или фракции на ВМРО-ДПМНЕ или се тотално нерелевантни.

Единствена партија која се обидува да го пополни овој очигледен вакум е Левица. Партијата идеолошки е поставена во „форма на потковица“, односно го зазема просторот и на екстремната десница со ултранационалистички ставови, и на екстремната левица со крајни политики околу социјалните трансфери и правата на работниците. Со последните истапи во Собранието во кои манифестираа насилство, и неодмерениот речник на лидерот на партијата кој упатува и отворени закани, го форсираат имиџот на екстремна партија, слично како што беше „Златна зора“ во Грција.

Левица од 12.000 гласови во 2016, се искачи на 37 .000 гласа во 2020. Но анкетите покажуваат стагнација, или сосема благ пораст кај Левица. Апасиев тврдеше дека му се случува „пасокизација“ на СДСМ, но Левица нема подем, барем според анкетите, и е далеку од тоа што Сириза му го направи на Пасок во 2015.

Трендот во цела Европа е во полза на екстремни партии, особено на крајната десница. Тоа го покажаа изборите во Италија, и особено последниот неочекуван резултат на изборите во Холандија каде што „Партијата на слободата“ на ултрадесничарот Герт Вилдерс од четврта партија според анкетите, стана убедлив победник на изборите, што предизвика шок и главоболка во Брисел и европските престолнини.

Како е можно да има толкава грешка во анкетите и ниту едно истражување да не му дава шанса за победа? Не станува збор за агенции за истражување на јавното мнение кои немаат искуство и квалитетна методологија за да направат веродостојни анкети. Станува збор за специфичен феномен, а тоа е луѓето што решиле да гласаат за екстремна опција да не се чувствуваат комотно да кажат дека би гласале за таква екстремна политичка партија.

Ако досега во изработката на анкетите, барем во Македонија, се правеа специфични кростабулации и се вметнуваа „скриени прашања“, за да се открие или барем претпостави бројот на скриени гласачи кои не одговараат искрено на прашањата на анкетите од страв дека по изборите би можеле да имаат некакви реперкусии, сега треба да се размисли за нов елемент во анкетите, а тоа е срам ! Колкав е бројот на луѓето што би гласале за отворена антиестаблишмент и радикална опција, кои не се чувствуваат удобно да кажат за кого би гласале, и дали воопшто може да се прават такви споредби меѓу Холандија и Македонија. Во секој случај станува збор за политички феномен кој е присутен, и бездруго ќе мора да се земе в предвид.

Геополитичката мапа на Европа се менува. Во Германија ултрадесничарите се втора партија. Во Франција, исто така расте поддршката за Ле Пен. Во Грција, освен триумфот на десницата во парламентот влегоа и три ултрадесничарски партии. Ксенофобијата и нетолеранцијата е новата политичка филозофија која доминира во Европа заморена и преоптоварена од бегалски кризи, кои поради климатските промени само ќе се засилуваат. Нема сомнение дека новиот европски парламент ќе сврти повеќе во десно, ќе биде поксенофобичен, и уште порезервиран кон проширувањето со Западниот Балкан.

Тешко е да се предиви во колкава мера европските политички трендови ќе се пресликаат во Македонија. Кај нас на изборите ќе преовладува друг специфичен однос кон Европа, а тоа е заморот од постојаните компромиси во надворешната политика со соседите во замена за некоја цел која постојано се поместува. СДСМ за прв пат победи на едни избори по цели 18 години во 2020, откако беше направен болниот компромис со промена за името. Луѓето некако го прифатија во замена за европска иднина. Но кога се натрупаа и купишта „методолошки“, па ирационални бугарски барања, а оваа влада ги прифати новите барања на Брисел/Софија, и згора на тоа не ја испорача правдата што ја вети, а на чиј лозунг „нема правда нема мир“ дојде на власт, на луѓето конечно им дојде преку глава.

Таа непринципиелна политика на постојани ирационални барања на сметка на послабиот и неиспорачување на ветувањата ќе го земе својот данок. Колку изјави од највисоки европски политичари се изнаслушавме – само направете договор со Грција и сменете го името, веднаш ќе почнат преговорите за ЕУ. Договорот од Преспа беше потпишан на 17 јуни 2018. Кога ќе се одржуваат изборите догодина во Македонија ќе изминат речиси шест години од договорот, а Брисел со истата мантра- направете ја само уште оваа отстапка, па ќе ги почнете преговорите.