Судирот на идеи – Сакс против Снајдер за војната во Украина

Војната во Украина, која започна во февруари 2022 година, не само што ги подели нациите, туку и ги соочи интелектуалците во обид да ги објаснат нејзините корени и можните решенија.

Двајца истакнати мислители, економистот Џефри Сакс и историчарот Тимоти Снајдер, нудат спротивставени толкувања на конфликтот.

Сакс, професор на Универзитетот Колумбија, тврди дека војната е последица на провокации од Западот, особено преку проширувањето на НАТО, додека Снајдер, историчар од Јеил, ја гледа како судир меѓу демократијата и тиранијата, каде Русија под водство на Путин сака да го уништи украинскиот суверенитет.

Овие различни гледишта не само што ја обликуваат дебатата, туку и ги откриваат длабоките идеолошки разлики за тоа како да се разбере и реши овој крвав конфликт.

Сакс, во своите текстови како оној во „Common Dreams“ од мај 2023 и во интервјуа на руската државна телевизија, упорно тврди дека војната не е „неиспровоцирана“, како што често се тврди од администрацијата на Бајден. Тој се враќа на ветувањето од 1990 година, кога американскиот државен секретар Џејмс Бејкер му рекол на Михаил Горбачов дека НАТО нема да се прошири „ниту еден инч кон исток“ ако Советскиот Сојуз дозволи обединување на Германија.

За Сакс, проширувањето на НАТО кон Украина и Грузија било „фатална грешка“ – став кој го дели со дипломатот Џорџ Кенан. Тој ги обвинува САД за ескалација преку поддршка на соборувањето на Виктор Јанукович во 2014 година, гледајќи го тоа како дел од американската политика на „промена на режими“. Неговото решение е дипломатско: преговори кои би го запреле проширувањето на НАТО, би ја вратиле неутралноста на Украина и би ги повлекле руските сили.

Снајдер, пак, категорично го отфрла наративот дека НАТО или Западот се главните виновници. Во есејот „Ukraine Holds the Future“ („Foreign Affairs“, септември 2022) и во јавните настапи, тој ја опишува војната како дел од амбицијата на Путин да ја уништи демократијата и да го оживее рускиот империјализам.

За него, руската инвазија не е само територијален спор, туку идеолошка војна против постоењето на Украина како суверена, демократска држава. Тој го споредува украинскиот отпор со античките Грци кои се бореле за своите идеали, додека режимот на Путин го прикажува како нихилистички и олигархиски, потпирајќи се на пропаганда за да ја оправда агресијата.

Според Снајдер, доколку Русија победи, тоа не би значело само крај за Украина, туку и триумф на автократијата над демократијата, со далекусежни последици за Европа и светот.

Разликите меѓу нив се длабоки. Сакс ја става вината на геополитичките потези на САД, гледајќи го конфликтот како избеглива последица на погрешна надворешна политика. Неговиот пристап е прагматичен, насочен кон деескалација и компромис, дури и по цена на отстапки кон Русија.

Снајдер, напротив, го анализира конфликтот низ историска и морална призма, каде отстапките кон Путин би биле предавство на демократските вредности. За него, украинската борба е егзистенцијална, а не само стратешка.

Критичарите на Сакс, како оние во отвореното писмо од „Vox Ukraine“ во 2023 година, го обвинуваат дека ги извртува фактите – на пример, дека Евромајдан во 2014 година не бил за НАТО, туку за приближување кон ЕУ, и дека го игнорира агресивниот ревизионизам на Путин.

Неговите настапи на руска телевизија дополнително го доведуваат во прашање неговиот кредибилитет, навестувајќи наклонетост кон Кремљ.

Снајдер, од друга страна, е критикуван за идеализирање на Украина и за занемарување на сложените руско-украински односи пред 2014 година, можеби преувеличувајќи ја идеолошката димензија на војната.

Кој е во право? Одговорот не е едноставен, но на 10 март 2025 година, додека војната продолжува да одзема животи и да го дестабилизира светот, станува јасно дека вистината лежи во сложеното преплетување на двете перспективи.

Сакс нуди гледиште кое ја предизвикува западната наративна доминација и ја нагласува потребата од дипломатија, но ризикува да ја минимизира одговорноста на Путин за неговата агресија.

Снајдер, пак, дава моќна морална рамка за поддршка на Украина, но можеби ја потценува прагматичната потреба од преговори со автократ. Заклучокот не може да биде или-или, туку и-и: потребата од дипломатски напори не може да се одвои од одбраната на демократските принципи.

Овој судир на идеи оди подалеку од академската дебата – тој го отсликува поширокиот предизвик за глобалниот поредок. Интересно е што ставовите на Путин за идентитетското непостоење на Украинците се во целост еднакви со ставовите на бугарската пропаганда за идентитетското непостоење на Македонците.

Во двата случаи, поголем сосед користи историски ревизионизам и агресија за да го негира правото на помала нација да постои како посебен субјект.

Оваа паралела ја зајакнува тезата на Снајдер за империјалистичките мотиви на Путин, но и го поткрепува аргументот на Сакс дека таквите конфликти бараат внимателна дипломатија за да се избегнат.