НАУЧИ ДА ПИШУВАШ (8) Одвишните зборови се кратат, мора да пишуваме економично
Денеска ќе научиме еден нов збор. Редунданција. За некои од нас не е нов, но верувам дека за мнозина е. Зборот редунданција е странцизам (по потекло од латински и од англиски) и означува изобилие, натрупаност на зборови, одвишност, но и преопширност и развлеченост во излагањето. Лингвистите пресметале дека приближно 40 до 60 отсто од зборовите и елементите во говорниот јазик се неинформативни, а тоа значи и редундантни. Но, многу од нив го обезбедуваат брзото и сигурно пренесување на информациите.
Да се ослободиме од редундантните зборови
Овде зборуваме за нуждата од безмилосно кратење на секој одвишен збор или фраза во реченицата (или на секоја реченица во текстот) кои се експлицитно редундантни и без кои текстот не губи апсолутно ништо. Напротив, тие зборови ја оптоваруваат реченицата, ја прават неекономична, а понекогаш и нејасна.
Нема нужда да се каже временски период, бидејќи зборот период во себе го содржи значењето на одвишната придавка временски – секој период е временски. Според тоа, кратиме безмилосно. Така и во примерот влезни билети (нема излезни билети, има само влезни), малечко селце, студени зимски ветрови итн. Овде, значи, станува збор за класични плеоназми, кои се сметаат за стилски грешки, освен во случаите на намерно истакнување и нагласување за да се зајакне афективното значење на текстот (тогаш зборуваме за стилската фигура емфаза).
Примери на експлицитна редунданција забележуваме и во цели фрази во речениците, чија одвишност е смисловна и можеби не се забележува на прв поглед. Во реченицата Тој ја изнесе сликата на Мартиновски надвор од земјата, зборот надвор е одвишен – доволно е да се каже Тој ја изнесе сликата на Мартиновски од земјата. Во реченицата Парламентот ќе се изјасни дали ќе го прифати или не барањето на стечајците, фразата или не е одвишна.
Вистинските мајстори на пишаниот збор откриваат редундантни зборови и фрази и таму каде што не е лесно да се забележат. Така е со реченицата Повредената била пренесена во болница, каде што по укажаната лекарска помош е пуштена на домашно лекување. На прв поглед, тука нема ништо необично. Но сепак, да размислиме малку – зошто мора да се каже дека на повредената во болница ѝ е укажана лекарска помош (по што е пуштена дома)? А што друго треба да ѝ се направи на повредената во болница? Да ѝ биде зготвен богат ручек? Да одигра партија шах? Реченицата ништо не губи од своето значење ако гласи вака: Повредената била пренесена во болница, а потоа е пуштена на домашно лекување.
Ајде да размислуваме заедно и да ги откриеме редундантните зборови и фрази во следниве примери: Млади девојчиња пијат алкохол во Градскиот парк. Постојат ли стари девојчиња? Диви надрилекари ги напаѓаат пациентите во Прилеп. Постојат ли питоми надрилекари? Многу малку се говори за потребите на децата со аутизам. Многу или малку? Студентите на отсекот маркетинг се целосно збунети. Може и вака: Студентите на маркетинг се збунети.
Во осмата од серијата статии посветени на луѓето што сакаат да ја унапредат вештината на пишување се зборува за нешто што, според моето редакторско искуство, авторите со тешко срце го прифаќаат – кратењето на нивниот текст. Денеска ќе научиме што е она што мора да се скрати и зошто е важно економичното изразување. Вежбајте. Пронајдете фрази и реченици со одвишни зборови и споделете ги со другите читатели.
Бисери, бисери…
Малку повеќе интервенции ќе направиме во реченицата Казна во износ од 1.000 евра ќе му се изрече на здравствен работник кој ќе изврши лекарска интервенција без посредник. Прво, фразата во износ е експлицитно редундантна. Здравствен работник ќе го преведеме со лекар, а потоа во фразата лекарска интервенција зборот лекарска ќе стане непотребен. Така: Казна од 1.000 евра ќе му се изрече на лекар кој ќе изврши интервенција без посредник.
Еве еден интересен пример: Ќе ги обноват Царевите кули, со цел да привлечат туристи од земјата и од странство. Има ли некој трет вид туристи, покрај тие од земјата и тие од странство? Според тоа, Ќе ги обноват Царевите кули, за да привлечат туристи.
Уште еден бисер, од речникот на геометрите: Мостот ќе се изгради во месноста наречена Црвен Дол. Во слични примери ја среќавам дури и фразата местото викано, токму како во катастарската документација. Значи, доволно е да се каже Мостот ќе се изгради во Црвен Дол.
Бисери, бисери… Дедо Крсте Тасевски е 86-годишен битолчанец, кој живее во старскиот дом. Ептен дедо е човекот, штом има 86 години – но зошто ни е потребно ова редундантно интимизирање? Сметките за парно греење ќе поскапат за околу 49,3 отсто. Што ќе поскапи – сметките или парното греење? И колку е тоа околу 49,3 отсто? Да речеме – 49,36 отсто? Во овој пример гледаме како редунданцијата создава семантичка збрка или можеби обратно, дека е последица на збрка во главата на авторот.
На туристите кои се на плажите во Будва воопшто не им е здодевно. Има ли туристи во Будва кои не се на плажите, макар дел од денот? Вкупно се оштетени околу 5.150 хектари лозови плантажи. Баш вкупно или поединечно? Агроберзата е формирана во далечната 1992 година. Колку е далечна далечната 1992 година?
Внимавај, отстранувањето на редундантните зборови не е исто што и кратење на речениците од стилистички или од причини поврзани со економијата на изразот. За тоа ќе стане збор подоцна. Овде зборуваме за зборови и фрази со чие отстранување речениците не губат апсолутно ништо во своето значење. Затоа, отстранувањето на експлицитната редунданција не е прашање на избор – тоа е наша обврска.
Но, можеби сега е моментот да ја развиеме свесноста за потребата од кратење на деловите од реченицата кои не се експлицитно односно формално редундантни, но без нив нашиот исказ во суштина не губи ништо. Еве една таква типична реченица: Според неофицијални процени, во Тетовско како невести се доселени повеќе од 100 невести од Албанија, речиси исклучиво христијанки од католичка вероисповед.
Ако во фразата христијанки од католичка вероисповед има експлицитна редунданција (сите жени од католичка вероисповед се христијанки), не е така и со фразата според неофицијални процени. Имено, можеби не е сосема исто ако таа фраза ја замениме со зборот неофицијално – нема да биде стопроцентно јасно дали изнесуваме сигурен податок што сме го добиле од неофицијални извори или изнесуваме процени од неофицијални извори. Но, зарем е тоа толку важно? Мислам дека во случајов контекстот ќе ни дозволи слободно да се определиме за едно вакво скратување. И секако ќе се ослободиме од непријатното повторување на зборот невести во оваа реченица. Така, го добиваме следниот резултат: Неофицијално, во Тетовско се доселени повеќе од 100 невести од Албанија, речиси исклучиво од католичка вероисповед.
Секогаш актив наместо пасив
Ќе се навратиме сега на последниот пример од претходната одредница: Неофицијално, во Тетовско се доселени повеќе од 100 невести од Албанија. Нема ли да звучи подинамично ако пасивната конструкција се доселени ја замениме со активната форма се доселиле? Можеби во оваа конкретна реченица нема така лесно да ја почувствуваме разликата, но многу други примери ќе не уверат дека употребата на активни глаголски форми го засилува изразот и придонесува за неговата јасност.
Така, ако реченицата Сопственикот на кафулето беше застрелан од страна на убиецот ја замениме со реченица со активен глагол, Убиецот го застрела сопственикот на кафулето, не само што добиваме појасен израз, туку ја избегнуваме и фразата од страна на, карактеристична за пасивните форми во бирократскиот говор. Во реченицата Европската Унија од нас бара реформирање на судството, пасивна е глаголската именка реформирање ќе ја замениме со активен глагол: Европската Унија бара да го реформираме судството (фразата од нас сега е експлицитно редундантна, така што реченицата станува и пократка).
Бирократскиот говор е најчест извор на пасивни конструкции, кои буквално ја убиваат динамиката на изразот. Така е, на пример, во реченицата Вчера во Собранието беше донесена одлука за формирање анкетна комисија. Пократко, појасно и подиректно е да се напише: Вчера Собранието формира анкетна комисија.
Пасивните форми често се и смисловни, како во примерот Епископот Методиј Златанов изјави дека денеска ќе има молк од страна на Синодот. Иако тука формално немаме пасивна глаголска форма, фразата од страна на веднаш ни сигнализира присуство на една долга и тешка пасивна конструкција – ќе има молк од страна на Синодот. Таа може да се замени со активен глагол: Епископот Методиј Златанов најави дека денеска Синодот ќе молчи.
Определбата за активни наместо за пасивни глаголски форми има јасно стилистичко оправдување, но истовремено придонесува и за економичноста во изразувањето. Иако не секогаш, речениците со активни глаголи се пократки одошто речениците со пасивни конструкции.
(Во следното продолжение: Кратки или долги реченици, прашање е сега)
Фотографија: pixabay.com