ГОЛЕМИТЕ БИТКИ НА ПРВИОТ КОДИФИКАТОР НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК 147 години од раѓањето на Крсте Петков Мисирков

Посебноста на македонскиот јазик наспроти бугарскиот и српскиот не е проект од 1945 година, туку идејата што го влече својот корен многу порано. Малку е познато дека во 1902 година Димитрија Чуповски и 19 македонски дејци, меѓу кои е и македонскиот филолог и културен апостол Крсте Петков Мисирков,  во Санкт Петербург го формираат Македонското научно-литературно другарсттво. Тоа писмено побарало од руските слависти да биде признаен како посебен македонскиот јазик, а Мисирков одржал три говори на новиот јазик, кои потоа ќе станат поглавја во забранетата книга „За македонцките работи“.

Денес се навршуваат 147 години од раѓањето на овој немирен дух. Немирен затоа што неговиот живот бил постојано патување меѓу Софија, Белград, Одеса и Санкт Петербург, во обид да го пропагира она што тогаш било забрането на Балканот, а за што немало слух и во Русија. Неточно е да се поврзува неговото дело само со Софија или пак само со неговата книга за јазикот. Мисирков неуморно објавувал статии во руските весници, во кои пишувал за македонското прашање, се среќавал со личности како Петар Лавров и потрошил драгоцено време убедувајќи ги сите дека Македонците се автохтон словенски народ.

Не се пишал за Бугарин, направил македонска буна во Белград

Роден во егејското село Постол, Мисирков првите шест одделенија ги завршил на грчки, а неговите родители немале доволно пари за тој да продолжи да учи. Кога дошле гимназиските денови, добил стипендија да учи во Белград, но набрзо бил избркан, затоа што со македонските студенти организирале своевиден бунт против српската пропаганда. Продолжил во Софија, но таму го чекало истото. Одбил да се пише како Бугарин и се вратил во Белград, за на крај да заврши гимназија во Шабац, каде го основал друштвото „Вардар“.

Немирот го носел на север, во украинскиот град Полтава, каде почнал да студира медицина. Сепак, неговите есеи и талент му донеле познанства, па почнал да го посетува Петроград, градот на Достоевски и на руската интелигенција. На 28 октомври 1902 станува дел од Научно-литературното дугарство, а од 1900 година и на организацијата Таен македонско-одрински кружок (ТМОК). Другарството испраќало писма и до европските влади со барања за признавање на јазикот и самостојноста на Македонија, но и на Охридската архиепископија.

Статиите во „Новоевремја“ и Словенското благотворно друштво

Мисирков објавил серија статии во угледниот весник „Новоевремја“ кои биле исцело пренесувани и коментирани во тогашниот европски печат. Со ова сакал да го придобие руското министерство за надворешни работи да ја смени политиката кон Македонија. Неговото недвосмислено залагање за отфрлање и на бугарската и на српската пропаганда ќе стане актуелно пред Првата балканска војна, кога со т.н. српско-бугарско зближување, Русија решила да остане неутрална по македонското прашање, за да не ги повреди односите со Белград и со Софија.

Мисирков се обидел да повлијае и на научните кругови во Русија, посебно во таборот на словенофилите. Затоа, тој во два броја од органот на Словенското благотворно друштво во Санкт Петербург објавил опширна статија во која ги предочил економските причини за македонското движење.

Трите говори кои ги отпочнаа „македонцките работи“

Во Друштвото Мисирков одржал три засебни предавања, три вонредни говори, на македонски јазик. „Шчо напраифме и шчо требит да праиме за однапред?“, „Имат ли се нужда од македонцко научно-литературни другарства?“ и „Националниот сепаратизам: земјишчето на које се имат развијено и на кое ќе се развијат однапред“. Тоа, всушност, било научна анализа на македонскиот народ по Илинденското востание и на неговата борба за осамостојување.

По решение на Другарството, во ноември 1903-тата година, Мисирков додал уште два предлога кон трите прочитани реферати, „Состауала, состауат и можит ли Македонија да состауат от себе одделна етнографска и политчна јединица?“ и „Неколку зборои за македонцкиот литературен јазик“, заедно со значајниот „Предгоор“. Така книгата „За македонците работи“ во 1903 година влегла во печат во Софија. Таму бил помогнат и од познатиот публицист Стефан Дедов и од голем дел од македонската интелигенција.

Нападнат во Белград, спален во Софија

Додека книгата се печатела, Мисирков и Дедов формирале Научно литературно другарство во Софија, а на покана на студенти од Белград, тој со трупата на Војдан Чернодрински заминал во Србија. Додека за првпат на македонски се изведувале драмите на Чернодрински и на Димитер Хаџи-Динев (автор на драмата „Револуционер“), во салата на Великата школа Мисирков одржал предавање за македонското прашање во светлинта на српско-бугарското зближување.

Великосрпскиот печат веднаш го нападнал Мисирков и тој побрзал да се врати во Софија, да ја земе отпечатената книга. Но и тука великобугарскиот печат сакал преку лични напади кон Мисирков да ги дискредитира неговите идеи. Успеал да растури само мал дел од тиражот, пред книгата да биде запалена, а тој да биде физички нападнат една ноќ, од што се спасил со бегство во Русија.

Конески ги прифатил трите принципи од книгата на Мисирков

Во последното поглавје од книгата „За македонцките работи“ Мисирков поставил три тези кои подоцна ќе бидат прифатени од Блаже Конески во кодифицирањето на македонскиот јазик. Првата, дека основата треба да биде централното наречје како еднакво оддалечено од бугарските и од српските, со линијата Охрид-Битола-Велес. Второто е за азбуката. Мисирков бил поборник за модерна азбука пречистена од старословенски букви, а негова е и идејата за гласовите Ѓ и Ќ да се пишуваат со надреден знак и да се одделат од сличните гласови во соседните јазици. Третата идеја е речникот на македонскиот јазик да биде составен од сите македонски наречја и богати дијалекти.

Познанствата со Лавров, Ростковски и битолските денови

Во Петроград Мисирков се запознал со познатиот научник Петар Лавров, кој подоцна ќе стане дисидент и марксист. По блескавата дипломска работа, Мисирков можел слободно да стане професор по дипломирањето во Петроград, но на понуда да работи како егзархиски учител во Битолската гимназија, ја жртвувал кариерата, со надеж дека контактите со првиот рускиот конзул во Битола, Александар Аркадиевич Ростоковски, ќе помогнат да се реши македонското прашање.

Познато е дека Ростоковски го помагал македонското револуционерно движење и дека бил благонаклонет кон Македонците, за што бил прекоруван од Русија. Но, ова им прчело и на турските власти. Тие нарачале убиство на конзулот во јули 1903 година, кога тој се враќал во Битола со пајтон. Конзулот бил заедно со Мисирков, кој едвај спасил жива глава. Преплашениот Мисирков се вратил во Русија.

Списанието „Вардар“ и „Македонски глас“

Бурна била 1903 година, кога избило и Илинденското востание, а потоа била спалена книгата на Мисирков. Тој заминува во Одеса каде што се обидува да учителствува, но и да печати списанија во кои ќе објавува репортажи и мненија за Македонија. Неговите финансии биле толку скудни што долгоочекуваниот „Вардар“ излегол во само еден број, а во него под псевдонимот „К. Пелски“, Мисирков пишувал за тоа како се оформиле трите пропаганди на соседите во Македонија. Подоцна, по Балканските војни ќе излезе „Македонски глас“ во 11 броја, а на корицата на првиот број, ќе осамнат зборовите на војводата Борис Сарафов, првенец на востанието:

„Ние Македонците не сме ни Срби ни Бугари, туку просто Македонци. Македонскиот народ постои независно од бугарскиот и српскиот. Ние им сочувствуваме и на едните и на другите, и на Бугарите и на Србите: кој ќе го помогне нашето ослободување, нему ќе му речеме благодарам, но Бугарите и Србите нека не забораваат дека Македонија е само за Македонците“.

Последните софиски години

Македонија веќе била поделена меѓу соседите кога избила Октомвриската револуција во Русија. Мисирков бил избран за пратеник во собранието на Бесарабија, но бил протеран затоа што бил неутрален кон присоединувањето на Бесарабија кон Романија. Морал да мисли на семејството и решил да се приземји во Софија.

Последните години му биле исполнети со недовербата и отуѓеноста со која бугарските власти гледале на неговото повторно доаѓање во земјата, а работел во Етнографскиот музеј. Затоа цели две години барал да добие служба во тогашното кралство на Србите, Хрватите и Словенците, но бил одбиен. Се разболел, а од тогашното ВМРО му се заканувале дека ќе го ликвидираат. Починал, а децата и жената ги оставил без пари. Тие денес се закопани на софиските гробишта, на парцела 89, ред 17, гроб 4.

Контроверзите во 2007 година

Во 2007 година беа објавени нови податоци од дневникот на Крсте Мисирков, донесен од Бугарија. Тогашниот директор на Државниот архив, покојниот Зоран Тодоровски, како „објективизирање на македонската историја“ се осврна на последните дваесетина страници од тој дневник, каде што Мисирков се потпишал како македонски Бугарин. Се отвори полемика, во која сепак преовлада гледиштето дека никој не може да му го одземе на Мисирков тоа што го направил за постоењето на посебна македонска нација и посебен македонски јазик.

Од морето достапни податоци за дејноста на Мисирков, но и на другите македонцски дејци од овој период, од кои презентиравме само мал дел, недвосмислено може да се заклучи дека автентичните македонски говори и македонскиот национален идентитет имаат долга генеза во историјата, а она што се случува во првите години од 20 век, всушност, се првите обиди за кодификација на македонскиот јазик. На тоа треба да се потсетиме особено овие денови, кога пропагандата во Софија, но и во Скопје, ја убедува јавноста дека македонскиот јазик е роден после Втората светска војна, како проект на новата комунистичка власт, а дека јазикот, всушност, е верзија на западнобугарскиот дијалект.