БОРИС ТРАЈКОВСКИ, ТВОРЕЦ НА МЕЃУЕТНИЧКИОТ МИР ВО МАКЕДОНИЈА (2) Поделба на државата или заедништво – судирот со Љубчо Георгиевски
Претседателот Трајковски укажа дека воените и терористичките напади на ОНА и идејата за доброволна поделба на Македонија и за целосно разграничување меѓу Македонците и Албанците, во суштина, имаат иста цел и стремат кон иста или слична промена на дефиницијата на државноста и на Македонците и на Албанците.
Со изборот на новата Влада на Р. Македонија при крајот на 1998 година и, особено, со изборот на новиот Претседател на Републиката, господинот Борис Трајковски, во декември 1999 година, заврши претходниот начин на однесување кон барањето права на Албанците граѓани на Р. Македонија и започна процес на унапредување на взаемните односи меѓу Македонците и Албанците, а со тоа, и на консолидирање на Р. Македонија како држава.
Борис Трајковски дојде во Р. Македонија во десеттата деценија на ХХ век, како заменик министер за надворешни работи во Владата на Премиерот Љубчо Георгиевски, а на 15 декември 1999 година стана Претседател на Република Македонија.
Тоа беше време кога војната во Косово беше во нејзиниот врв и кога Советот на ООН донесе Резолуција за итен прекин на воените дејства, а НАТО на Слободан Милошевиќ му постави ултиматум: мир во Косово или бомбардирање на Србија. Тоа за Р. Македонија значеше прифаќање на голем број бегалци од Косово и, потоа, прифаќање и стационирање на сили на НАТО.
Доследен противник на ОВК, но борец за правична застапеност на Албанците
Борис Трајковски беше одговорната личност за прифаќањето и грижата за уредување на сместувањето и престојот на бегалците. Стануваше збор за над 360.000 бегалци, со сите проблеми за нивниот престој – за толку многу проблеми и потреби за што Р. Македонија, во определени моменти, беше оставена сама. Токму во тие моменти, Борис Трајковски, од позицијата на заменик министер за надворешни работи, ги покажа своите способности за справување со сложени проблеми и особините на храброст и одважност да им приговори на некоректните или на недоволните грижи и напори на меѓународната заедница или на одделни европски држави.
Со тоа однесување – крајна грижа и пожртвуваност кон загрозените и критички однос кон домашните и надворешните фактори – Борис Трајковски покажа дека е хумана и храбра личност. Тоа, повеќе од сигурно, придонесе да биде избран на функцијата Претседател на Р. Македонија.
Како Претседател на Републиката, Борис Трајковски беше свесен дека македонската држава е сериозно загрозена со претходните настани, со кои беа правени обиди за федерализирање на Р. Македонија преку политичко-територијална автономија на Албанците (случајот со „Република Илирида“) или за создавање посебни политички институции на Албанците без нарушување на границите на Р. Македонија, преку предлозите и обидите на ДПА и Арбен Џафери во 1998 година.
Особено беше загрижен поради пошироката популарност на ОВК, односно на ОНА (именска замена на ОВК за територијата на Р. Македонија), но и поради значителното учество во неа на младите Албанци од Македонија. Претседателот Трајковски знаеше дека тој и таков однос во Р. Македонија, посебно среде младите, е резултат на постоењето чувство за социјално-професионална бесперспективност и чувство за општествена и политичка маргинализација на Албанците во Р. Македонија, особено на младите Албанци, за што недвојбено говорат изнесените податоци за структурата на учесниците и студентите и за вработените во државните и општествените структури на Р. Македонија.
Од друга страна, Претседателот Трајковски добро знаеше дека ОНА е само една од варијантите за создавање било голема албанска држава на Балканот, било систем на албански државни енклави кои би функционирале како делови на поврзана албанска политичка заедница. Поради тоа, ОВК (т.е. ОНА), според Трајковски, беше воена и терористичка организација која во Македонците гледа „колонисти на албански земји“, а не организација која се бори за еднакви граѓански и политички права и за правична и соодветна застапеност на Албанците во државните и општествените структури, за Р. Македонија како заедничка држава на Македонците, на Албанците и на другите нејзини народности.
Поради тоа, Претседателот Трајковски стана доследен противник на ОНА во Македонија, но остана приврзаник на правичната и соодветната застапеност и на рамноправната улога на Албанците и на граѓаните на другите заедници во државните стуктури на Р. Македонија, што може да се постигне со дијалог и со почитување на искуствата на напредните европски демократии.
На тој план, Претседателот Борис Трајковски прво слезе во масите и започна да разговара и да се запознава со состојбите, со проблемите и со очекувањата на граѓаните од различни средини и категории. Во таа смисла, направи повеќе средби со претставници на Албанците во Р. Македонија. Отиде во џамиите и разговараше како граѓанин и пријател со верските поглавари. Разговараше со албанските родовски достоинственици, со партиско-политичките лидери, но и со обичните Албанци, граѓани на Р. Македонија. Разговараше „на рамна нога“, како еден од нив, со внимание, искрено и отворено, разбирајќи ги нивните проблеми и барања и споделувајќи ги нивните ставови – дека и тие (родени тука) се на своја земја, како што се и Македонците. Го споделуваше ставот дека Македонија е заедничка земја и дека треба да биде и заедничка држава во која тие, како нејзини граѓани, треба да имаат иста положба и улога и исти (рамноправни) шанси за користење на нејзините ресурси.
Зошто Љубчо Георгиевски им се извини на граѓаните поради изборот на Трајковски
Во тие средби и разговори, Претседателот Трајковски покажа дека целосно ги споделува ставовите и барањата на граѓаните Албанци и дека неговата улога како Претседател на Р. Македонија е тие погледи и визии за Македонија да ги направи реални, изјаснувајќи се против поделби и рушење на долговековното заедништво, што беше став и на неговите соговорници – Албанци. Сметајќи дека тој пристап е условот Р. Македонија да опстане како општество и држава, во која сите ќе живеат во мир. Претседателот Трајковски јасно се дистанцира, како од методите и целите на ОНА, така и од оние ставови и предлози на одделни субјекти од македонските и од албанските политички структури кои понудија поделба на македонската територија „како нужно и рационално решение за постоење на некаква македонска држава“.
Со неговата јасна дистинкција кон таквите иницијативи, кои се преточија и во предлог, соопштен од Претседателот на најугледната научна институција во Македонија, Претседателот Борис Трајковски стана почитувана личност и признат политичар и лидер за сите оние граѓани што го посакуваа мирот и кои шансата за мир ја гледаа во зачувувањето на заедништвото на сите граѓани и заедници кои ја сочинуваа Р. Македонија. Но, од друга страна, пак, за оние групи и претставници кои заговараа поделба на Македонија како излез од кризата и од конфликтот, Претседателот Трајковски, како пречка за нивната идеја и за нивниот предлог, стана личност која разочарала како државник, па поради тоа од страна на авторот (не на соопштувачот) на тој предлог, Љубчо Георгиевски, следеше извинување до граѓаните затоа што тој и неговата партија го подржале и го овозможиле изборот на господинот Борис Трајковски за Претседател на Р. Македонија.
Објаснувајќи го своето становиште во врска со предлогот (и со идејата) за поделба на Р. Македонија, Претседателот Трајковски укажа дека воените и терористичките напади на ОНА и идејата за доброволна поделба на Македонија и за целосно разграничување меѓу Македонците и Албанците, во суштина, имаат иста цел и стремат кон иста или слична промена на дефиницијата на државноста и на Македонците и на Албанците.
Целта и на ОНА и на предлагачите на идејата за поделба на Македонија била радикализација на омразата меѓу Македонците и Албанците, ескалација на меѓусебните воени дејствија и конфликти, расцеп и распад на соживотот на граѓаните на Р. Македонија како држава.
Промената на дефиницијата на државноста и кај Македонците и кај Албанците би се преклопила со нивната етничка припадност: таа би можела да биде македонска само за на територијата во која би се преселиле и концентрирале само Македонците, односно, да биде албанска, за територијата во која би се преселиле и концентрирале само Албанците.
Што беше заднината на идејата за поделба на Македонија?
Во врска со споменатата промена се поставува прашањето: чии територии би биле делени и дали тие самите би биле две посебни држави со етнички предизвик или би биле нешто друго?
Од предлогот за поделба на територијата и за подвојување на населението произлегува дека парчењето на територијата се однесува само на Р. Македонија (уфрлањето на Корча и Корчанско во „делот на Македонците“ претставуваше груба провокација, бидејќи станува збор за дел од територијата на Р. Албанија, која, на никој начин, не може да биде „крчмен“ од субјекти кои не се дел од таа држава). Но, како и да е, дури и без посочената провокација, според предлогот за поделба на територијата на Р. Македонија, делот од Македонија што се нудел за Албанците, нормално, би станал дел со кој би почнал процесот на создавање голема албанска држава што, во суштина, беше цел и на ОНА (како дел од ОВК) – на што укажуваше и Претседателот Трајковски.
Имено, ОНА нападот врз Р. Македонија го почна на 2 март 2001 година, еден ден по Ратификацијата на Договорот на Р. Македонија со С.Р. Југославија за меѓусебната граница, која, се разбира, го содржеше и граничниот појас со Косово.
Со нападот поврзан по тој повод, ОНА (како дел од ОВК) ја најави својата цел − создавање големоалбанска држава. Во тој контекст, а во врска со предлогот за поделба на Р. Македонија и за разграничување на Македонците и Албанците, се поставува и прашањето: каква судбина би имал и какво име би носел делот на Р. Македонија во кој требало да се соберат Македонците: како „Република Нова Македонија“ или како дел на некоја друга балканска држава, чие што име би се протегнало и над делот од Р. Македонија и над Македонците концентрирани во тој дел? Многу веројатно, намерата и желбата на главниот автор на односниот предлог била тој дел да стане дел од сонуваната „Голема Бугарија“.
Но, како и да е, тие и такви идеи на македонските предлагачи, носители на истакнати државни и општествени функции, фактички преклопени со идеите на ОНА, не биле прифатливи ниту за Албанците ниту за Македонците граѓани на Р. Македонија. Меѓутоа, со нивното „таласање“ во јавниот дискурс, тие предлози нанесоа дополнителна штета врз меѓунационалните односи: ја зголемија меѓусебната недоверба и омраза и, како што констатира и Претседателот Трајковски, ја покажаа својата намера, слична со таа на ОНА.
Паралелно со споменатата контроверза меѓу Претседателот на Републиката и инспираторот на идејата за поделба на Македонија, се јави уште еден судир меѓу него и Премиерот на Владата на Р. Македонија, за прашањето дали на нападите на ОНА и на помалку контролираните терористички и криминални структури да се одговори со сета воена сила со која располага(ше) Р. Македонија, или, пак, македонските сили да се придржуваат до правилото „ одговор соодветен на нападот“.
Имено, Претседателот Борис Трајковски ја споделуваше политиката на САД и на ЕУ за строго пропорционален одговор, кој нема да испровоцира поопшт воен судир меѓу Македонците и Албанците граѓани на Р. Македонија.
Спротивно на Претседателот Трајковски, Премиерот на Владата на Р. Македонија, од почетокот на судирите до нивниот крај, инсистираше на радикална пресметка со ОНА и со албанските воени и терористички структури што делуваа во Македонија.
Во врска со предлогот за поделба на Р. Македонија и за разграничување на Македонците и Албанците, се поставува и прашањето: каква судбина би имал и какво име би носел делот на Р. Македонија во кој требало да се соберат Македонците: како „Република Нова Македонија“ или како дел на некоја друга балканска држава, чие што име би се протегнало и над делот од Р. Македонија и над Македонците концентрирани во тој дел? Многу веројатно, намерата и желбата на главниот автор на односниот предлог била тој дел да стане дел од сонуваната „Голема Бугарија“.
Полицијата на една, војската на друга страна
На тој план настана фактичко подвојување на дејноста на двете главни и најзначајни структури на безбедноста на државата; фактички, престана соработката меѓу армијата и полицијата на Р. Македонија. Престана нивната меѓусебна координација и меѓусебна помош иако претходно беше одлучено армијата и полицијата да дејствуваат како единствена воена сила. Спротивно на тоа, полицијата, функционално и оперативно, беше поврзана само со Министерот за внатрешни работи, а тој само со Премиерот на Владата. Тој блок на државната власт својата моќ ја дополни со формирање на паравоени сили, во примерот на т.н. „македонски лавови“, со што на теренот таа власт спроведуваше акции според свое наоѓање и решение.
На другата страна, армијата, придржувајќи се до наредбите на својот Генералштаб, а тој до политиката и наредбите на својот Врховен командант, Претседателот на Републиката господинот Борис Трајковски, беше единствената и најзначајната одбранбена сила, која, почитувајќи го правилото на соодветен воен одговор, придонесе воените судири во 2001 година да не се трансформираат во поопшта граѓанска војна меѓу Македонците и Албанците. Со тоа, во суштина, се штитеше можноста за продолжување на заедничкиот живот меѓу нив и одржливоста на Р. Македонија како држава.
Според тоа, во турбулентната 2001 година во Р. Македонија дејствуваа два дела на власта кои не се совпаѓаа според целите на политиката и според карактерот на воените дејствија. Според целите, едните беа за одржување на Р. Македонија како заедничка држава и заедничко општество, а другите беа за поделба и на општеството и на државноста.
Поради тоа, блокот на Премиерот на Владата, заедно со Министерот за внатрешни работи, со полицијата и со „лавовите“, водеше политика слична на ОНА од пред Призренската декларација и од пред спогодбата за примирје со нејзиниот водач Али Ахмети. Односно, водеше иста политика со таа на одметнатите групи на ОНА и со терористичко-криминалните групи, од времето по споменатата Декларација (со АНА, со АРИ и со други такви групи).
Таквата состојба со спомнатите блокови во македонската државна структура доведе до евидентни штети и во одбранбените сили на Р. Македонија и во меѓуетничките односи меѓу македонското и албанското население.
Меѓу одбранбените сили, штетите беа во тоа што армијата на Р. Македонија загуби повеќе свои регрути и борци при постоењето на подвоеноста и на меѓусебното неинформирање меѓу полицијата и армијата и меѓу нивните команди за промена на оделни факти и состојби на теренот. Само еден пример: МВР и Командата на полицијата не ги информираа ниту Министерството за одбрана, ниту Воената команда, дека ги повлекле стражите кај Карпалак и, на пример, кај селото Гајре. Поради тоа станаа познатите жртви на двете места.
Во меѓунационалните односи немаше да настанат оние штети и неправди што им беа нанесени на албанското и на другото муслиманско население во Битола, ако не беше „Карпалак“ и поттикот за одмазда против сограѓаните со друга вероисповед, од страна на толпата Македонци од градот Битола, предводена од православниот битолски великодостојник. По тој повод, Претседателот на Републиката, господинот Борис Трајковски, од говорницата на Македонското Собрание, ќе каже и ќе повика: „… Уривањето и палењето на куќи и имоти на недолжни граѓани не им помага на семејствата што настрадаа … Да не се претвара тагата во бес… Не дозволувајте да страдаат други кои не носат никаква вина“.
(Во следното продолжение: Инспиратор и архитект на Рамковниот договор)