60% ОД ТЕНДЕРИТЕ ГИ СКЛУЧИЛЕ ВО 4 ОЧИ На секој трет тендер учествувала само една фирма

Преговарање без претходно објавен оглас за набавка, намален број на понуди, ниска конкуренција, голем број поништени тендери и натаму се дел од јавните набавки во земјава, покажува најновиот извештај од редовниот мониторинг на јавните набавки спроведени од јануари до јуни 2023 година на Центарот за граѓански комуникации.

Најголема вредност на склучените договори без објавување оглас, дури 60 %, во првото полугодие лани имаат АД Електрани, Министерството за внатрешни работи и АД Водостопанство.

На врвот на листата е АД Електрани, со 5 договори во вредност од 212.171.080 денари (3,4 милион евра).

На второ место е Министерството за внатрешни работи, со склучени 11 договори преку постапката со преговарање без објавување оглас, во вкупна вредност од 96.885.148 денари (1,6 милиони евра).

На трето место е АД Водостопанство на РСМ со 2 договори во вредност од 81.927.516 денари (1,3 милиони евра).

Листата на 10 најголеми договори ја предводи АД Електрани со договорот за набавка, испорака, монтажа и пуштање во работа на еден гасен мотор склучен со скопската фирма СПЕКТАРТЕРМО Скопје, во вредност од 2,8 милиони евра.

Извештајот на Центарот за граѓански комуникации покажува и дека секој трет договор за јавна набавка е склучен во постапка во која учествувала само една фирма. Со вакво отсуство на конкуренција, склучени се договори во вкупна вредност од 283 милиони евра.

Се намалува и просечниот број на понуди во јавните набавки, кој во мониторираниот период паднал на 2,8, наспроти 3, колку што изнесувал во 2022 година. Отсуството на конкуренција е особено загрижувачко во здравството каде што сите мониторирани тендери во оваа област биле без конкуренција.

„Најголемиот тендер од нив беше за набавка на инсулин и глукагон, за периодот јануари 2023 – декември 2024 година, за потребите на населението на земјата, со проценета вредност од 1.721.782.346 денари со вклучен ДДВ, односно 27.996.461 евро, спроведен од Министерството за здравство. Тендерот се состоел од 24 дела. На тендерот со свои понуди учествувале 6 фирми. Притоа, за 20 дела била доставена само по една понуда, во еден дел имало 3 понуди, а за три дела немало ниту една понуда. Сите шест фирми, како единствени понудувачи, добиле по неколку делови од тендерот“, се наведува во извештајот.

Во извештајот се констатира дека одлуките што се донесуваат при спроведувањето на јавните набавки не се соодветно и прецизно образложени што фрла сомнеж врз објективноста и законитоста на постапувањата. Ова главно се однесува на одлуките за отфрлање на доставените понуди и за поништување на тендерите.

Во значаен дел од постапките не се утврдуваат количините на она што се набавува, со што, се оневозможува фирмите да понудат пониски цени за поголеми количини на набавка. Ова овозможува манипулација и злоупотреби во фазата на реализацијата на договорите.

Истражувањето на цените на тендерите за третман на кучиња покажува многу ниска конкуренција од само 1,5 понуда по тендер. За некои услуги, како што е „еднодневен престој на куче во прифатилиште“ највисоката цена е 244 % повисока од просечната, а за друга услуга „заловување, транспорт до амбуланта и враќање“, највисоката цена е за 12,5 пати повисока од најниската цена.

Поништувањето на тендерите останува еден од сериозните проблеми во јавните набавки. Од вкупно објавените 11.930 постапки за јавни набавки во првото полугодие од 2023 година, поништени се 3.214, што значи 27 %. Со оглед на исклучително високиот удел на поништени постапки во истиот период во 2022 година, произлегува дека во 2023 бројот на поништени тендери се намалил за 2%.

Најниската цена била користена како критериум за избор на најповолна понуда во дури 95 % од тендерите спроведени во првото полугодие од 2023 година. Од друга страна, во дел од тендерите, каде што за бодување на понудите се користел квалитетот, воочено е дека не се користат соодветни елементи за евалуација.

Поволен тренд е што се намалува примената на електронската аукција. Во првото полугодие од 2023 година е-аукцијата била предвидена во 62 % од тендерите, наспроти 73 % во истиот период претходната година.

И покрај широко распространетата корупција во јавните набавки, секторот за контрола во Бирото за јавни набавки наместо да се зголемува, се намалува. За три години бројот на вработени во овој сектор кој се состои од одделение за управна контрола и одделение за претходна контрола е намален од 12 на 8 вработени. Позитивно е што е зголемен бројот на управни контроли на тендерите, од кои дел биле избрани и врз основа на проценка на ризиците од кршење на одредбите од законот.