ЗАЕВ ЗА ТУРШИЈА ЛИ ГИ ЧУВАШЕ „БОМБИТЕ“ ЦЕЛ МЕСЕЦ ПОДОЛГО ОД ЗАКОНСКИОТ РОК? Врховниот суд се соочува со гранитни аргументи за компромитација на сите аудио-снимки во предметите на СЈО

Врховниот суд на РСМ би можел во наредните денови да одлучува за Барањето за вонредно преиспитување правосилна пресуда 09 КОК-30/17 од 31 март 2020 година и против пресудата на Апелациониот суд Скопје КОКЖ бр.70/20 од 8 април 2022 година, со која на Владимир Талевски за кривичното дело Злоупотреба на службената положба и овластување од член 353 од Кривичниот законик му беше изречена казна од 7 години затвор, дознава Плусинфо.

Од 9 јануари 2023 година осудениот Талевски изречената казна затвор ја издржува во КПД Затвор Прилеп. Неговиот бранител, адвокатот Димитар Дангов, на 6 февруари 2023 година до Врховниот суд поднесе Барање за вонредно преиспитување на правосилна пресуда, заедно со Барање за одложување на извршување на правосилната пресуда.

Ќе постапи ли Врховниот суд по насоките од Судот од Стразбур?

Во меѓувреме, Европскиот суд за човекови права од Стразбур се произнесе во врска со жалбите на жалителите од Македонија. На  16 февруари 2023 година, Судот во Стразбур донесе Решение бр.77796/17, со кое ги оцени жалбите како преуранети и ги упати жалителите, меѓу кои и обвинетиот Талевски, да ги исцрпат сите правни лекови кои им стојат на располагање. На националните судови Стразбур им даде насоки кога ќе одлучуваат по ова прашање, да не се раководат само од домашното право, туку директно да ја применат Европската конвенција за заштита на човековите права и да испитаат дали Претседателот на Републиката, кога ги употребил своите овластувања кои се однесуваат на одлуките за поништување на одлуките за помилување, им ги повредил правата на жалителите врз основа на член 6 од Конвенцијата. Стразбур препорачува ваквото преиспитување да биде сеопфатно и да ги вклучи сите аспекти на член 6 од Конвенцијата кои се релевантни за утврдување на кривичните обвиненија против жалителите.

Во петокот минатата недела Дангов го дополни своето Барање за вонредно преиспитување правосилна пресуда, со поднесок во кој го потсети Врховниот суд на аргументите од жалбата на Талевски. Одлуката на Врховниот суд за овој случај („Транспортер“) ќе биде многу важна, како за судбината на осуденикот, така и за сите други случаи во кои македонските судови ќе одлучуваат според насоките на Судот во Стразбур. Како што е познато, одлуките на Врховниот суд на некој начин се сметаат за правни прецеденти и извор на правото во Македонија.

Плусинфо детално пишуваше за сите аспекти на Решението на Европскиот суд за човекови права од 16 февруари и за можните последици врз начинот на кој ќе одлучуваат македонските судии. Повеќе за тоа можете да прочитате во следната објава:

Имаат ли македонските судии храброст директно да ја применуваат Европската конвенција за човекови права?

Законот со кој „бомбите на Заев“ станаа докази

Во Барањето до Врховниот суд се оспоруваат пресудите со кои е осуден Талевски по повеќе основи, но најинтересна и веројатно со најголеми последици може да биде аргументацијата со која адвокатот Дангов го брани своето тврдење дека постојат околности што го исклучуваат кривичното гонење кое е происход на обвинение од неовластен тужител.

За што станува збор во случајов?

Двете пресуди за Талевски се засноваат на една аудио-снимка, во согласност со поранешниот член 5 од Законот за СЈО, иако согласно членот 12 став 2 од Законот за кривичната постапка (ЗКП), доказите прибавени на незаконит начин или со кршење на слободите и правата утврдени со Уставот на Република Македонија, на законот и меѓународните договори, како и доказите произлезени од нив, не можат да се користат и врз нив не може да се заснова судската одлука.

Двата суда не го примениле Законот за заштита на приватноста, кој е суштествен во однос на прашањето дали аудио- материјалите се докази кои се прибавени на законит начин и во врска со член 12 став 2 од ЗКП. Единствената аргументација на првостепениот суд по однос на овој закон е во тоа што се повикал на Решение на Апелациониот суд Скопје КСЖ бр. 548/17 од 07.11.2017 година, во кое било наведено дека „кога се штити јавниот интерес, не може да има предност пред интересот на поединецот“. Наместо правилно да го применат Законот за заштита на приватноста, двата суда се повикале на еден општ критериум кој никој не го спори, имено дека јавниот интерес е над приватниот интерес.

Каков е тој Закон за заштита на приватноста и зошто е тој важен?

Дангов потсетува дека овој закон бил во сила во моментот кога партијата СДСМ на 30 декември 2015 година му ги предаде овие аудио-материјали, популарните „бомби на Заев“, на СЈО, меѓу кои и аудио-снимката за Талевски, клучна за пресудата со која е осуден.

Овој Закон беше донесен на 9 ноември 2015 година, беше објавен на 10 ноември 2015 година во Службен весник на РМ бр. 196 и беше во сила до 20 мај 2016 година, кога стапи во сила нов Закон за заштита на приватноста објавен во Службен весник бр.99 на ден 20 мај 2016 година. Инаку, станува збор за два идентични закона, со таа разлика што вториот не го содржи најбитниот член 2 од претходниот закон.

Најважниот член 2 од вкупно 7 члена на Законот

Што се случило, која била причината за бришењето на тој фамозен член 2 од Законот за заштита на приватноста?

Овој закон е lex specialis и се однесува на строго определени дејствија поврзани со незаконското следење на комуникациите во периодот од 2008 до 2015 година. Тој определува под кои услови овие незаконски настанати материјали, и покрај нивната незаконитост во настанувањето, може законито да се прибавуваат, да се употребуваат и да се користат во смисла на Законот за СЈО, во било која постапка, па и во конкретната против Талевски.

Законот за заштита на приватноста има 7 члена, од кои особено се значајни членовите 1, 2 и 6. Член 1 став 1 се однесува за целите на носење на Законот, а тоа е заштитата на приватноста на граѓаните на Република Македонија гарантирана со Уставот и Европската конвенција за човекови права. Тоа не е било каква заштита, туку заштита во врска со материјалите кои произлегуваат од незаконското следење на комуникациите извршени во периодот од 2008 до 2015 година. Член 1 став 2 од овој Закон предвидува три форми на забрана во однос на материјалите со кои се врши повреда на личниот и семејниот живот: забраната за поседување, забрана за обработка и забрана за јавно објавување на ваквите материјали.

Посебно е важен став 3 од членот 1 од овој Закон, кој предвидува забрана која се протега на употребата на овие материјали во конкретната судска постапка. Ова од причина што оваа одредба, покрај тоа што предвидува забрана на поседување, на обработка и на јавно објавување на овие материјали, предвидува и забрана на располагање на било кој начин на овие материјали, вклучувајќи и нивно користење и располагање во изборен процес, политички и други цели и постапки, што значи и во кривични постапки, вклучувајки ја и конкретната кривична постапка против Талевски.

Како требаше да се постапува со материјалите односно со аудио- снимките приложени кон обвинението во овој предмет, во согласност со овој Закон, донесен исклучиво за таа намена, во целина со Законот за СЈО?

Одговорот на ова прашање го дава клучниот член 2 од овој Закон. Имено, секој кој поседувал материјали од незаконското следење на комуникациите – а под секој се подразбираат и политичките партии – во врска со примопредавање на овие материјали, имал обврска да постапува во строго определена и преклузивна временска рамка од 20 дена од денот на влегувањето во сила на овој закон. Тоа е периодот од 10 ноември 2015 година до 30 ноември 2015 година. Заради почитување на рокот од 20 дена, секој, меѓу кои и СДСМ, како држател на материјалите, како и СЈО како надлежен јавен обвинител за примање на тие материјали, морале да преземаат пропишани активни дејствија заради остварување на примопредавање на материјалите.

Заев ги предаде „бомбите“ со еден месец задоцнување – зошто?

Но, се постапи спротивно на овој закон. Така, на 30 декември 2015 година, СДСМ на СЈО јавно му достави кутии наменети за транспорт на пет пакети-топ хартија А4 формат, во кои наводно се наоѓале аудио-снимките, меѓу кои и онаа за Талевски. Кутиите можеле да бидат и празни, но тоа никој не го проверил. Нема ни записник од примопредавањето. Има само шашма.

Кои се последиците од непостапување на СДСМ и на СЈО според членот 2 од Законот за заштита на приватноста?

Венецијанската комисија во свој извештај ќе забележи: „Членот 2 од Законот нема санкција поради неуспехот да се предадат материјалите на СЈО во рокот од овој член, но секако дека продолженото поседување на копии од разговорите по истекот на овој рок, се смета за незаконито согласно членот 1 став 3 од овој Закон“.

Бидејќи „поседување” на материјалите после 30.11.2015 година е незаконито, како што наведува Венецијанската комисија, тоа значи дека веќе следниот ден, од 01.12.2015 година, незаконито е преземање на било кое од наброените дејствија што се наведени во став 3 од член 1 од Законот за заштита на приватноста, а тоа се дејствијата „обработка”, „јавно објавување” и што е најбитно, дејствието „располагање на кој било начин на материјалите, вклучувајќи го и нивното користење за други цели и постапки“.

Вака аргументира адвокатот Дангов. И категорично заклучува:

„Од тука, материјалите што СЈО ги прибави од СДСМ на ден 30.12.2015 година, како незаконити докази не се докази кои се прибавени согласно Законот за заштита на приватноста и сите докази произлезени од истражувањето и вршењето на прегледот на сите достапни документарни докази од било кој извор не се произлезени во согласност со член 5 од Законот за СЈО, па согласно член 12 став 2 од ЗКП, аудио-снимката како и доказите произлезени од истата не можат да се користат и врз нив не може да се заснова судска одлука“.

Она што не го пишува бранителот на Талевски, веројатно за да не се впушта во полемики од политичка природа, а е сосема јасно и се гледа „од авион“, е фактот дека грубата грешка на СДСМ и на Зоран Заев лично, со несфатливото пробивање на рокот од 20 дена во кој морало да ги предадат „бомбите“ во СЈО, подоцна е „исправена“ на невидено скандалозен начин – членот 2 од Законот за заштита на приватноста, едноставно, е избришан, како никогаш да не постоел!

Се научиле другарчињата пиши-бриши…

Ај што се незаконити докази, аудио-снимките не се оригинални и се искомпромитирани

Во своето Барање до Врховниот суд, бранителот на Талевски го предизвикува Врховниот суд да одговори на уште едно важно прашање во врска со третманот на аудио-снимките како докази. Станува збор за тоа што во кривичните постапки не се поднесени оригинални снимки, туку само копии. Отсуството во овој предмет на доказ за автентичност, вистинитост, целовитост и веродостојност на содржината на незаконитиот доказ продуцира состојба во овој предмет да не постои оригинален запис за комуникацијата која треба да произлезе за таквиот аудио разговор, објаснува Дангов.

Двете пресуди не се засноваат на оригинален запис, но на копие, а сето тоа во услови кога во предметот под кодно име „Таргет-Тврдина“, сведокот на обвинителството Зоран Верушевски, на поставено прашање колкав бил обемот на документацијата, изјави:

„Документацијата со голема прецизност можам да ја дефинирам се до оној момент додека јас бев одговорен за неа. Што се случуваше со таа  документација после моето лишување од слобода, што се случува денес после згаснувањето на една институција која имаше надлежност токму да постапува и да ги почитува и да ги заштити таквите документи, илузорно е од мене да се бара да ја кажам зафатнината на документацијата. Факт е дека таа документација доживеа страотни модификации и компромитирање. И сето тоа се случува после моето лишување од слобода“.

Кога се ќе се собере, јасно е дека Врховниот суд нема да има лесна задача со ова Барање за вонредно преиспитување судска пресуда. Всушност, ако се следат законите според нивното слово и дух, но и ако се следат препораките за директна примена на членот 6 од Европската конвенција за заштита на човековите права, може да се донесе чесна пресуда. Проблемот веројатно е во последиците на една таква пресуда. Со нив ќе се калкулира.

Веројатно така ќе се покаже дека целата приказна „нема правда нема мир“ и целата драма со „бомбите“ биле само фама, бидејќи ќе стане јасно дека Зоран Заев, СДСМ и судството под нивна контрола целосно ги искомпромитираа и токсичните материјали што ги имаа в рака и законите кои преку-трупа ги донесоа за да ја „легализираат“ употребата на тие неаконбски прибавени докази во  многу кривични постапки. Еден ден Заев и другарчињата ќе мора да одговорат што ги натера да постапат така неодговорно и зошто до крај ја урнисаа довербата во македонското правосудство.