Треба да го бараме „Amicus curiae“ тука, а не на друго место!

Во Северна Македонија се создаде наелектризирана атмосфера во врска со иницијативите во Уставниот суд за оспорување на законот за употреба на јазиците. Особено, беа создадени нереални очекувања дека решението или магичната формула ќе биде мислењето на Венецијанската комисија. Иницијаторите веројатно имаа најголеми очекувања, бидејќи сакаа да ги покријат своите етноцентрични тенденции со непристрасен меѓународен авторитет. Но, дали затропале на погрешна врата и што ќе прават сега кога одговорот од него не е онаков каков што очекувале?

Не знаеме дали биле свесни за некои прашања поврзани со надлежностите на оваа комисија, но се чини дека иницијаторите биле погрешно разбрани, како за прашањата што се обработуваат преку Венецијанската комисија, така и за слободите и правата што ги гарантираат меѓународните документи, како и за позитивните стандарди што важат во многу земји.

Затоа е соодветно, поради овие заблуди, да разјасниме некои прашања.

Венецијанската комисија (ВК) дава мислења за уставни и правни прашања поврзани со спроведувањето на конвенциите на Советот на Европа за заштита на малцинствата како минимум човекови права во земјите-членки на Советот на Европа (СЕ). Но, ова не значи дека ова е единствената рамка врз која овие права можат да се сместат во соодветните држави. Логичниот и пишан принцип е дека: НИКОЈ НЕ МОЖЕ ДА ГИ СПРЕЧИ ДРЖАВИТЕ ДА ГИ ОБЕЗБЕДУВААТ ОВИЕ ПРАВА НАД ОВИЕ МИНИМАЛНИ СТАНДАРДИ!

Оваа формулација е клучната реченица што стои во Заклучоците од одговорот на барањето испратено од претседателот на Уставниот суд на Република Македонија. Логичен заклучок и не можеше да биде поинаку, бидејќи: Република Македонија се согласи да го одобри во својот Устав нивото на овие стандарди за јазичните права на своите сограѓани кои зборуваат јазик различен од македонскиот, карактеристика на Република Македонија, но и на многу други држави кои имаат мултиетнички состав и ги негуваат вредностите на мултиетничката, мултијазичната и мултикултурната демократија.

Оттука, граѓаните на Северна Македонија во законодавно тело ја регулираа употребата на албанскиот јазик, имено „јазик различен од македонскиот што го зборуваат најмалку 20% од нејзиното население“.

Уставот на Република Македонија е основа на нашиот Закон за употреба на јазиците на нејзините граѓани, а не меѓународните конвенции, бидејќи со договор на партиите, ние го регулиравме ова прашање, по наша слободна волја во Собранието на Република Македонија со највисокиот правен акт.

Затоа, во врска со овој Закон, мислењата на меѓународните тела се секако добредојдени, особено оние што ќе ни пренесат модалитети за олеснување на имплементацијата на решенијата од овој Закон во пракса. Во исто време, треба да се напомене дека решенијата на нашиот Устав не оставаат простор за дополнителни мислења од инстанци што се занимаваат со прашања во контекст на етничките права.

Република Северна Македонија , како мултиетничка држава, ги регулирала овие права со највисок правен акт кој ги отелотворува темелните вредности на нејзините конституенти (преамбула), а не врз основа на меѓународни документи кои се однесуваат на малцинствата.

Тука, искуствата на многу земји се најдобар пример и се добредојдени. Тие се познати и евидентирани како успешни практики во Финска, во Белгија, Швајцарија, Канада и многу други земји, каде што употребата на јазиците што произлегуваат од историски наследените мултиетнички реалности имала позитивен ефект врз зајакнувањето на социјалната кохезија, културното збогатување и целокупниот развој на соодветната земја.

Ваквите решенија несомнено не се само израз на бројки, туку и на историски контекст, како што е наследството од заедничкиот живот низ вековите, нивниот придонес во развојот на земјата и обезбедувањето праведен мир (активен мир). ⁠

Затоа, Венецијанската комисија со право заклучи на овој начин во својот одговор од 17 Март 2025 година, директно и индиректно одговарајќи на негативните тенденции кон Законот.

Бидејќи широкото јавно мислење овде е подготвено да ги почитува пријателските мислења на „Amicus curiae“, како што се нарекува инструментот на Венецијанската комисија, би било логично Уставниот суд да ги отфрли сите иницијативи како неосновани, односно да утврди дека Законот има уставна основа во Амандманот V, став 2 во врска со став 5 од Уставот на Република Македонија.

Но, дали има потреба од разгледување на Законот за јазици? Доколку одговорот е да, ова треба да се направи заедно со Законот за македонскиот јазик, каде што, меѓу другото, треба да се реши и прашањето за инспекторатите што ја штитат законитоста на употребата на двата јазика. Исто така, може да се отвори прашањето дали се потребни два посебни закони, а со тоа и два инспекторати, или еден закон што ја регулира употребата и заштитата на службените јазици вч РСМ ! Ова би бил конструктивен и рационален чекор, без политизација и други тенденции што ги враќаат затворените прашања назад кога тие предизвикуваат несогласувања и политички кризи.

Да го бараме пријателот на судот (латински: Amicus curiae) тука, меѓу пријателите што живеат заедно. Јас сум сигурен дека ги има!