Со ноти пруга не се гради

Повеќе јавни личности, меѓу кои и поранешниот вицепремиер за евроинтеграции Димитар Димитров, но и мојот колега Атанас Кировски, се огласија со став дека дипломатската нота што ја испрати Македонија до Обединетите нации, со појаснување за краткото име Северна Македонија, е погрешен потег.

Колегата Кировски ја развива тезата дека „барањето на Софија да се испрати таква нота, заради наводно појаснување дека немаме територијални претензии кон географскиот дел на Македонија кој е во Бугарија, е апсурден блеф“. Барањето само по себе би било апсурдно, објаснува Кировски, „доколку во себе не вклучува подлабоки мотиви на Софија – а тоа е да се направи ваков преседан во ОН, за потоа да се бара од македонска страна да се испрати нота дека македонскиот јазик официјално е кодификуван од 1945-та. Тоа премолчено би значело дека (пред тоа) сме зборувале бугарски“.

Мора да се признае дека има основа за стравувањата на Кировски и на повеќемината кои го оспоруваат првиот дипломатски потег на новата влада на Димитар Ковачевски, а има и логика во предупредувањето дека еден преседан во политиката, како и во животот, води кон друг.

Од друга страна, врз основа на сознанието дека Македонија дефинитивно нема територијални претензии кон било кого – да бидеме искрени, нема ни капацитети да има претензии – би можело да се утврди дека владата или шефот на државата се комотни тој ноторен факт да го декларираат во која било форма, ама баш секаде. Со нотата не се прекршени или повредени Уставот и законите.

Од трета страна, пак, тешко е да се прифати тврдењето дека нотата претставува некаква битна придобивка или победа на бугарската дипломатија. Впрочем, дури и во Софија тоа тврдење наидува на потсмешливи коментари, како оние на архитектот на Договорот за добрососедство, поранешниот премиер Бојко Борисов, кој се пошегува дека сега конечно разбрал дека Македонија нема територијални претензии кон Бугарија, дека нема да ја нападнеме Бугарија со тенковите што таа ни ги подари и да го освоиме Банско.

Но сепак, да не ги потценуваме вештината на софиските дипломати и можните стапици што тие ги поставуваат. За да се отстранат секакви сомневања, мислам дека е исклучително важно новата македонска влада да преземе две обврски пред македонските граѓани.

Првата обврска се однесува на прашањата за македонскиот идентитет и за македонскиот јазик, за кои поранешниот премиер Зоран Заев изјави дека не биле предмет на разговори и преговори (и излажа, нормално), а Ковачевски, во своето експозе при изборот на новата влада, вети дека за нив нема да се преговара. Потребна е дополнителна експликација на ветувањето на Ковачевски дека за идентитетот на Македонците и за македонскиот јазик нема да се преговара.

Ако е ветеното вистина – а јас секако сакам да верувам дека е – тоа значи дека нема да се разговара ниту за еден аспект на таа тема, вклучувајќи го и прашањето на кодификацијата на македонскиот јазик, на пример. Зошто воопшто би било неопходно Македонија пред некого да декларира кога е кодифициран македонскиот јазик? Кого го интересира тој податок, може да го пронајде со едноставно пребарување на интернет.

Преседанот со реално непотребната нота за скратеното име Северна Македонија веќе не смее да се повтори. Преговорите меѓу Скопје и Софија не смеат да продолжат во насока на натамошно „нотирање“ само од едната страна, со што, ако не денес, тогаш утре, Македонија би можела „под маса“ да преземе сериозни обврски што ги засегаат идентитетските теми.

Ова нè води до втората обврска што владата на Ковачевски треба да ја преземе пред македонските граѓани – за сите отворени и спорни прашања, вклучувајќи ги и за оние што допрва би се означиле како такви, ако веќе се преговара, мора да се преговара само во пакет и договорот мора да биде конечен. Во спротивно, постои реална опасност на Софија конечно да ѝ се бендиса пристапот што го сугерираше Заев, Македонија да ги почне преговорите со ЕУ, а Бугарија да го задржи правото да стави вето при отворањето и при затворањето на секое ново поглавје, или трти-три-пер-три-тајмс, како што пресмета тогаш логореичниот Заев на неговиот перфектен англиски јазик. Во таков случај, владите навистина би можеле да прикажат привремен успех и да одглумат деблокада на процесот, но тој пристап води кон долготрајни проблеми и конфликти во односите меѓу двете земји и двата народа.

Кировски е во право кога вели дека е кристално јасно дека во заднината на сите барања на Софија е тезата дека ние сме биле Бугари до 1945 година, кога сме „дебугаризирани“ и „помакедончени“. Кога Софија вели дека не ги оспорува македонскиот јазик и идентитет, но инсистира на договор за некои историски прашања (а тоа се прашања кои се однесуваат имено на етногенезата на македонската нација), тоа значи дека таа ги признава атрибутите на нашиот идентитет само врз основа на „самочувствието“ на сегашната генерација Македонци, или во најдобар случај на тие од 1945 година наваму.

Тоа не може да се прифати и Македонија заслужи еден премиер тоа да го каже јасно и гласно, без калкулации!

Токму затоа, тие прашања – за кои Ковачевски вели дека нема да преговара, а Петков тврди дека не се спорни – треба конечно да се тргнат од агендата на разговорите, а двајцата нови премиери ентузијастички нека продолжат да договараат нови проекти во разни области кои ќе значат подобрување на економските, политичките и на културните врски меѓу Македонија и Бугарија.

Нели пругата ќе ја градеа? Е со ноти пруга не се гради!