Смрзнат леб

Беше рана пролет 2000 година. Седница на Влада на Република Македонија со која раководеше тогашниот премиер, г-дин Љубчо Георгиевски. Јас млад министер за развој, со само неколку месеци стаж во владата. Една од точките на дневен ред – разгледување на барањето на грчки инвеститор за либерализација на цената на лебот во процесот на продажба на скопски „Жито лукс“. Дискусијата траеше повеќе од два часа.

Немам информација за текот на дискусијата на седницата на македонската влада, одржана во последниот ден од февруари, на која се донела одлука, по цели 23 години, за повторно замрзнување на цената на лебот. Можам да претпоставам дека одлуката била донесена едногласно и без многу дискусии. Пресметките биле направени, членовите на владата подготвени и останало единствено да се реализира заканата кон пекарите дека со оваа влада „нема играње“. По седницата, премиерот отсечно изјави дека немало да дозволи зголемување на цената на лебот.

Цела една деценија по осамостојувањето и пo промената на економскиот и политичкиот систем, вклучително и макотрпниот пат кон пазарна економија, цената на лебот во Република Македонија, заедно со уште цените на неколку витални прехранбени продукти, беше лимитирана. Наследството од поранешниот систем на социјалистичко самоуправување тешко се напушташе. А во тој систем, политичката елита и семоќната држава се грижеа за своите граѓани. Цената на пресното млеко беше ограничена и за да дојдете до литар млеко, требаше да застанете во редица пред продавниците уште пред да отворат, или да имате некој пријател кој ќе ви чува во магацинот одредена количина за дневните потреби на семејството. За да ја надоместат загубата при продажбата, производителите и трговците неретко условуваа – доколку сакате да купите литар млеко, задолжително да купите и јогурт, чијашто цена се формираше слободно.

Властите и пекарите маки мачеа како да ја спроведат одлуката за контролирана цена на лебот. Под контрола беше цената на т.н. полубел леб и за да може да се разликува „евтиниот“ од другите видови леб (не да имаше којзнае каков избор, но за тоа малку подоцна), во еден период овој леб при подготовката се обележуваше со една „дупка“ во средината и таков се продаваше.

Во 1980-тите години, кога инфлацијата почна да зема замав, најголем дел од цените беа под контрола. Како студент, работејќи на мојот дипломски труд во просториите на една наша општина, бев сведок на бизарна сцена. Еден сопственик на слаткарница го молеше општинскиот бирократ за мало зголемување на цената на кадаифот! Цените на одредени производи беа во надлежност на општинските органи.

Сигурно сте нетрпеливи за епилогот од седницата на влада од почетокот на текстов. Се водеа тешки дискусии. Мнозинството министри, особено тие од економските ресори, беа против симнување на контролата врз цената на лебот. Се проектираа црни сценарија, дека тоа ќе предизвика револт кај населението, дека народот ќе осиромаши и не ќе може да си купи леб и слично. Неколку пати се јавував за збор, за да презентирам економски аргументи дека нема потреба од натамошна контрола врз цените на лебот. Покрај големите производители на леб, веќе постоеја приватни пекарници, кои со тек на време израснаа во сериозни семејни бизниси, со перспектива да бидат сериозен конкурент на големите државни компании наследени од социјализмот. Беше пресудно тоа што премиерот се охрабри и се донесе одлука за слободно формирање на цената на лебот на македонскиот пазар.

Тоа што следеше е историја и успешен пример за моќта на пазарот на најдобар начин да ги решава економските проблеми во услови на постоење на конкуренција. Цените на лебот во наредниот период не само што не се зголемија, туку и се намалија. Се забрза трансформацијата на постојните компании од пекарската индустрија и се интензивира влезот на нови претпријатија во дејноста. Се подобри квалитетот на производите и најважно од сé, започна да се шири асортиманот и изборот на потрошувачите. Од живот со само два-три вида леб, за само една деценија по либерализацијата на пазарот, стигнавме до неколку десетици видови квалитетен леб во маркетите.

Не може човек што бил сведок на сето ова да не биде тажен по одлуката на владата на ДУИ поддржана од СДСМ за замрзнување на цената не „белиот леб од 450 грама“. Вака ли ќе развиваме „функционална пазарна економија“, еден од критериумите за членство во ЕУ? Ќе имаме ли воопшто леб по заканата на пекарите за прекин со производството по објавата на одлуката за замрзнување на цената?

Има ли некој во Владата да му каже на премиерот …?