Славната германска „уметничка комуна“ Ворпсведе
Фогелер го направи Ворпсведе видливо за човештвото, а тоа стана симбол за неговата верба дека утопијата, барем во уметноста, е постојано можна – сега и овде! Ворпсведе е возможно насекаде каде што ќе се обединат околу една идеја неколку творечки умови. Зарем не е време за едно творечко Ворпсведе и во Македонија?
Во Ворпсведе, во малечкото село близу германскиот град Бремен, на преминот кон дваесеттиот век се обединија во творечка комуна неколку несекојдневни германски млади уметници, творци и творкини. Го направија славно со своите слики селото во бескрајната северна долина, богата со езера, полиња и брезови шуми. Во центарот на уметничката комуна е сестрано надарениот млад човек од високата бременска граѓанска класа Хајнрих Фогелер ( Heinrich Vogeler, 1872-1942). На 12 декември се исполнуваат 150 години од неговото раѓање во Бремен. Затоа годината е прогласена за година на Хајнрих Фогелер, а прочуеното Ворпсведе, каде што тој и денес е сеприсутен со своите дела и идеи, ќе му посвети неколку ретроспективни изложби. Неговата харизматична личност ќе им биде претставена на љубителите на Ворпсведе и преку еден игран филм, пишува Кица Колбе во колумна за Дојче веле.
Симбиоза од уметност и живот
По завршувањето на ликовната академија во Диселдорф, Фогелер почнува во Ворпсведе да ја остварува својата визија за творештвото како симбиоза од уметноста и животот. Наскоро му се придружуваат уште неколку интересни млади луѓе. Меѓу нив е сликарот Ото Модерзон (Otto Modersohn) и поетот Рајнер Мариа Рилке (Rainer Maria Rilke), сликарките Марта Шредер (Martha Schröder) и Паула Бекер (Paula Becker), но и скулпторката Клара Вестхоф (Clara Westhoff). Рилке доаѓа во Ворпсведе во 1900-та, кога во европската култура се чинеше дека започнува најинтересното столетие. Веднаш е восхитен не само од магијата на природата, туку многу повеќе од магијата на мултиталентот Фогелер, во чија куќа и ателје, Баркенхоф, Рилке престојува. Фогелер бил не само сликар, туку и архитект, дизајнер, графичар, илустратор и писател. Баркенхоф, куќата со бела фасада и елегантни скалила, Фогелер ја обликувал во духот на Југендстил. Во истиот стил бил и мебелот, кој самиот го дизајнирал и изработувал. Но не само куќата, туку и големиот парк околу неа Фогелер го преобразил во уметничко дело. Сето тоа и ден-денес може да го доживеат посетителите во Ворпсведе, не само во куќата Баркенхоф, но и во трите куќи во кои неговата сопруга Марта, по разводот од Фогелер, продолжила да ги остварува своите и неговите творечки идеи и дизајнерски нацрти. Сега веќе во трета генерација, внуците и правнуците на Фогелер во Ворпсведе и ден-денес го произведуваат не само познатиот Југендстил-мебел по нацртите на харизматичниот прадедо, но во ткајачницата која ја основала прабабата Марта уште се ткајат штофови, декоративни платна и килими во Југендстил, но и според најмодерните урнеци.
Ворпсведе продолжува да живее со истата творечка магија, како онаа која го восхитила немирниот дух на Рилке, кога допатувал во посета на уметничката комуна 1900-тата. Малечкото место, познато и како „уметничко село“, останува и понатаму привлечно за уметниците. Свои ателјеа во Ворпсведе често имаат повеќе современи германски уметници. Постојат и неколку музеи со делата на уметниците кои работеле во Ворпсведе, но и уметнички работилници во кои љубителите на уметноста и хоби-уметниците можат да ги направат првите чекори во сопственото творештво. Со сето тоа се продолжува визијата на уметниците-основачи како Хајнрих Фогелер.
Во Ворпсведе поетот Рилке 1900-та веднаш го плениле несекојдневните луѓе околу Фогелер кои биле во постојана дискусија за уметноста и животот. Фогелер сликал еден период во стилот на „Прерафаелитите“, што неговото сликарство го прави длабоко естетизирано, но и, на чуден начин, истовремено длабоко мистично. Подоцна го привлекува експресионизмот и кубизмот. Во Ворпсведе заедно со него работел и помладиот брат Франц, со кого заедно отвориле работилница за производство на сериски мебел со пристапни цени. И овој факт го потврдува визионерството, но и модерноста на Фогелер. Еден период во Ворпсведе живееле и сликарите Фриц Макенсен, Франц ам Енде и Фриц Овербек. Чести посетители биле и писателите Герхард Хауптман и Томас Ман. Многубројните уметници често биле и надарени музичари со широко образование. Тие организирале во Ворпсведе концерти, литературни читања и дебати. Sвездените творечки мигови на уметничката комуна во Ворпсведе, Фогелер ги овековечил во големото платно „Концерт“, во кое ја насликал својата куќа Баркенхоф и градината како симфонија од ликови и убавина.
1901-та, во Ворпсведе, во еден ден, биле прославени три венчавки. Трите харизматични творкини се венчале со исто толку харизматичните тројца творци. Марта Шредер се венчала со Хајнрих Фогелер, Паула Бекер со Отто Модерзон, станувајќи засекогаш прочуена како Паула Модерзон-Бекер, а Клара Вестхоф се венчала со лиричарот Рајнер Марија Рилке. Трите творкини се едни од најинтересните жени во периодот на раниот експресионизам во Германија. Паула Модерзон-Бекер насликала во својот кус живот (1876 – 1907) 750 платна и преку 1000 цртежи, а со тоа таа засекогаш остана една од најзначајните сликарки на раниот европски експресионизам. Една година пред смртта, го направила прочуениот портрет на Рилке, за кој тој малку подоцна пишува во својата монографија за експресионизмот. Рилке, имено, во Ворпсведе го открива и својот естетски и теориско-уметнички восхит за сликарството. Тој ја овековечува ликовната дарба на Паула Модерзон-Бекер, преобразувајќи ја во збор и смисла, како длабоко духовно, мистично сликарство.
Трагичниот крај на Хајнрих Фогелер
Хајнрих Фогелер творел и размислувал постојано наоѓајќи се многу пред мерилата и идеите на своето време. Роден во богато високо-граѓанско семејство, тој уште во младоста се заинтересирал за теориите на Маркс, Енгелс и Бакунин и се восхитувал на социјалистичките и комунистичките идеи. Соочен со ужасот на Првата светска војна, тој напишал еден мировен проглас, а откако му го испратил на германскиот кајзер, молејќи го да ја спречи војната затоа што наивно верувал дека тој би го сторил тоа, кусо време бил присилно сместен во психијатриска клиника. Подоцна во Ворпсведе основал училиште за децата на работниците.
Комунистичките идеи го довеле по Октомвриската револуција во Москва, каде што кусо време предавал на ликовната академија, сликајќи и во духот на соцреализмот. Во триесеттите, жестоко се спротивставувал на подемот на Хитлеровите националсоцијалисти, за што сведочат многу впечатливите дела во стилот на кубизмот. Откако започнала Втората светска војна, властите во Москва сите Германци ги пратиле во прогонство. Така Фогелер се нашол во некој колхоз во Казахстан, во областа Караганда, каде што 1942-тата умрел од глад и бил погребан во непознат гроб. Можеби трагичниот крај на големиот Хајнрих Фогелер има некоја загадочна смисла. Овој уметник-сонувач и социјален утопист, пораснат во раскош и богатство, со животот ја платил цената за својата идеја за праведно општество. И исчезнал во молкот на безименоста на страдалниците. Но, затоа неговото творештво уште блеска не само во Ворпсведе со силината на вечната слава, туку во целиот свет. Тој го направи славно малечкото германско село близу родниот Бремен, како што речиси во исто време Василиј Кандински и Габриеле Минтер го открија за светот Мурнау во Баварија. Тоа го потврдува верувањето на Паул Кле, дека уметноста не ја отсликува стварноста, туку ја прави видлива. Фогелер го направи Ворпсведе видливо за човештвото, а тоа стана симбол за неговата верба дека утопијата, барем во уметноста, е постојано можна – сега и овде! Ворпсведе е возможно насекаде каде што ќе се обединат околу една идеја неколку творечки умови. Зарем не е време за едно творечко Ворпсведе и во Македонија? Напуштени македонски села има една дузина. Недостигаат само уште македонски творечки визионери, како Хајнрих Фогелер и Рајнер Мариа Рилке.