Скапо плаќате евтина пропаганда, господине Борел!
Отворено обраќање до Високиот претставник за европска и безбедносна политика и потпретседател на Европската комисија, господинот Жосеп Борел.
Почитуван господине Борел,
Ви се обраќам како новинар и како раководител на медиум којшто не бил и не е корисник на ниту 1 евро од оние 10 милиони евра што Европската Унија ги потрошила за директна поддршка на граѓански организации и на медиуми од мојата земја „во последните неколку години“, како што се тврди во пораките што ги лиферуваа двајца европски дипломати пред Вашата последна посета на Скопје.
Го кажувам ова на почетокот, но без лутина или со некаква непристојна претензија за во иднина. Нема причини за такво нешто, бидејќи исто така ноторен факт е дека нашиот медиум во тие неколку последни години не аплицирал за користење било каква позначителна странска финансиска поддршка, а поддршка од програмите на Европската Унија за медиумите и за граѓанските организации не сме добиле никогаш. Иако имам една дамнешна историја на користење грантови од Фондацијата Отворено општество Македонија и од УСАИД (можам да се пофалам дека секогаш сум ја оправдал поддршката на која сум благодарен), јас на време сфатив дека е дојдено времето кога тие фондови ќе се распределуваат во еден затворен круг луѓе и дека сите обиди да се влезе во тој круг од „избраници“ се бесмислени. Можеби грешам, но тоа е мојот впечаток.
Како и да е, таа позиција ми создава комоција непристрасно и слободно да ги прокоментирам пораките на двајцата европски дипломати до медиумите и до граѓанските организации коишто се Ваши локални партнери.
Порталот Плусинфо ја пренесе целата содржина на тие пораки (на крајот на ова обраќање има линк до тој извештај), разбирајќи ја нивната голема важност. Секој читател може јасно да забележи дека во нивната основа лежи едно јасно изразено незадоволство од резултатите на таа робустна директна финансиска поддршка за граѓанското општество и за медиумите во мојата земја. Во нив јасно се кажува дека во периодот што претстои Вашите локални партнери мора да возвратат со робустна поддршка за европската агенда, посебно во претстојните месеци, за кои европските дипломати велат дека ќе бидат „особено сензитивни од политички аспект“.
За да ја остварите таа цел, покрај најавената ревизија (due-diligence) на организациите и на партнерите „поради одредени добиени загрижувачки состојби во дел од организациите на локално на национално ниво“ (цитирам реченица од пораките), ќе биде неопходно итно да извршите и соодветна ревизија на Вашиот пристап, а веројатно и на дел од Вашите локални партнери во Македонија.
Еве на што конкретно мислам, драг господине Борел.
Желбата на мојата земја да стане дел од европското семејство не е нова. Таа е стара најмалку три децении. Во периодот на распаѓањето на југословенската федерација и во првите години на независна Република Македонија, под поимот „европеизација“ подразбиравме силна волја за промени, за либерализација на економијата, за плурализам и демократија во политиката, а пред сѐ за усвојување на вредностите на семејството на европските народи како највисоки цивилизациски дострели на планетата. Јас Ве уверувам дека огромното мнозинство граѓани на мојата земја и денес на таков начин ја перцепираат Европската Унија. Впрочем, нема подобар доказ за тоа од фактот што многу млади луѓе кои ја напуштаат оваа земја во потрага по подобро образование, по работа и по поквалитетен живот, заминуваат во земјите членки на ЕУ. Не во Русија и во Кина, нели.
Да, точно е дека постои промена во чувствата на граѓаните во мојата земја кон политиките на Брисел и тоа веројатно кај Вас создава впечаток за опаѓање на довербата и во ЕУ и во пристапниот процес. Сепак, треба да се разбере дека довербата во Европската Унија и во вредностите на европското семејство е една работа, додека довербата во пристапниот процес и во преговорите – друга работа. Значително опаѓа довербата во пристапниот процес и во преговорите, а главната причина за тоа е фактот што преговорите се одвиваат под огромниот притисок на непристојните уцени од Бугарија, со кои е соочена Македонија. Иако сум сигурен дека постои политичко компромисно решение за актуелните проблеми меѓу Скопје и Софија што го компромитираат пристапниот процес, јас сум еден од тие што мислат и јавно кажуваат дека преговорите, под вакви неприфатливи уцени, нема да вродат со плод.
Во некои објави во дел од медиумите кои веројатно се Ваши локални партнери во Македонија и кои веројатно се корисници на директна финансиска поддршка од ЕУ, поради тоа мое мислење што слободно јавно го изразувам, често сум напаѓан, меѓу другото и со навредата дека сум бил во групата т.н. „рубља патриоти“. Иако таа дефамација сама по себе е простачка и спротивна на било каков цивилизиран облик на обраќање, би сакал да додадам дека дополнително е чудно тоа да се каже за мене, бидејќи јас сум еден од ретките кои од 2007-2008 година до склучувањето на Преспанскиот договор водеше јавна битка во медиумите за постигнување компромисно решение во спорот со Грција и кој отворено и денес го поддржува тој договор. Таа битка ја водев бесплатно, а и тогаш и сега поради тоа бев изложен на атаци и на навреди дека сум „предавник“, „грчки платеник“ и слично.
Како и да е, би сакал сега јавно да ја поддржам пораката што ја прочитав деновиве, соопштена на некаков брифинг во Брисел со група новинари од македонските медиуми, веројатно некои Ваши локални партнери – дека спорот со Софија треба да се реши на истиот начин како што Скопје го реши спорот со Атина. Како новинар кој раководи влијателен медиум којшто не е Ваш партнер – значи, сосема бесплатно! – би сакал јавно да ја поддржам таа идеја и да Ви објаснам како јас ја разбирам.
Компромисното решение на долгогодишниот спор меѓу мојата земја и Грција стана можно и изгледно тогаш кога грчките лидери постигнаа меѓусебен компромис дека новото композитно име на северниот сосед сепак мора да го содржи историското име Македонија. Најважната одредба на Преспанскиот договор е членот 7, во кој се опишани разбирањата на двете договорни страни на значењето на поимот Македонија. Тоа се две различни разбирања на едно исто име, со кои двете страни сега можат да живеат. Тоа е причината поради која и тогаш тврдев, а и сега тврдам, дека Преспанскиот договор не го негира националниот идентитет на Македонците.
Еден одлучен, храбар, цивилизиран и во таа смисла европски одговор на спорот меѓу Скопје и Софија, одговор кој ќе овозможи брз напредок на преговорите на мојата земја со ЕУ и на пристапниот процес во целина, би бил следниот – бугарските политички лидери да го прифатат фактот дека македонската нација и македонскиот јазик се посебни, дека не се „вештачки творби“ повеќе од било која друга нација и јазик и дека имаат своја историска генеза, делумно опишана и во Преамбулата на нашиот Устав, во која се бара место за Бугарите. Со тоа ќе се отстранат сите пречки Бугарите да бидат запишани во Уставот, но не вака со агресивно барање мнозинство од 80 пратенички мандати, туку со политички консензус на политичките лидери во мојата земја. Сите други натамошни дебати за историските прашања треба да се третираат како политички ирелевантни и да им се остават на историчарите. Двете земји веројатно и натаму ќе спорат за историјата, но важно е тие да можат да живеат со тоа и со едно одржливо решение што ќе ги обнови пријателските односи меѓу двата народа, а во иднина и ќе ги унапреди.
Не можам да разберам, драг господине Борел, зошто за Европската Унија, за Брисел и за Вас лично, еден ваков пристап во спорот би бил неприфатлив. Тој имено е идентичен на духот на Преспанскиот договор!
Можете ли Вие или некој од Вашите локални партнери во Македонија да ми објасни зошто Европската Унија инсистира на доминација на бугарските позиции во овој спор, сосема различно од пристапот што меѓународната заедница го форсираше при посредувањето во спорот меѓу Скопје и Атина и кој даде резултат.
Пред да бидам прогласен за „противник на процесот“ – што и да е тоа! – барам да ми се објасни што има европски и цивилизирано во тоа јас да се согласам да се „осознаам“ како Бугарин по потекло, што ќе се наложи како нужно ако се прифати тоа дека мојот татко и мојата мајка, како и моите предци, биле „неосознаени“ Бугари, само поради тоа што се родени пред 1945 година, кога наводно била создадена македонска нација?
Да се навратам сега пак на пораките на двајцата европски дипломати до Вашите локални партнери, кои предизвикаа бура синоќа и денеска, најмногу меѓу граѓанските организации и медиуми кои се очигледно силно засегнати.
Фер е да се каже дека тие критики во голема мера се незаслужени и веројатно упатени на погрешна адреса, драг господине Борел.
Голем дел од граѓанските организации и од медиумите кои се Ваши партнери во Македонија и кои од Европската Унија добиваат директна финансиска поддршка – на што така грубо се потсетени – многу сериозно и напорно работат на пропагирање на европската агенда, на поддршка на пристапниот процес и на преговарачката рамка. Проблемот е што тие тоа го прават на начин за којшто мислат дека е погоден и ефикасен. Еве, како што читам, тој ист начин пак се заговара и во актуелните пораки што тие двајца европски дипломати ги упатуваат до Вашите локални партнери.
Имено, таму пак се зборува за некакви „хибридни закани со цел да извршат ерозија на довербата во системот на земјата и да ги поткопаат ЕУ пристапниот процес и преговорите“. Се предупредува и на „зголемено ширење на дезинформации и лажни вести“. Се тврди дека „на овој пат во процесот сѐ повеќе се појавуваат противници“. Итн.
Голем дел од Вашите локални партнери во граѓанските организации и во медиумите, драг господине Борел, така ја разбираат и европската агенда – како лов на вештерки, а не како обид на народот да му се презентираат и да му се објаснат европските вредности и да се произведе консензуална поддршка за нив.
Тие Ваши партнери постојано се справуваат со „хибридни закани“ коишто самите ги измислуваат. Тоа е толку фенси, чудно едно!
За нив секој што ја критикува власта на СДСМ врши „ерозија на довербата во системот на земјата“. Опозицијата, нормално, е „антиевропска“.
Сите што изразуваат свои мислења и критики на преговорите со Бугарија, се подразбира, „го поткопуваат пристапниот процес“.
Вашите локални партнери деноноќно се на фронтот, око не можат да склопат, ревносно се борат против „лажните вести“ и против „дезинформациите“. Луѓе веќе прават кариери на овие фенси теми!
Критиките за корупцијата, за која со право сега зборуваат и Вашите дипломати – оценувајќи дека „високата политичка и институционална корупција станува сѐ поочигледна“ – кога доаѓаат од устите на критичарите на власта во Македонија се оценуваат како „ширење лажни вести“ и „говор на омраза“. Вашите локални партнери гледаат корупција, ама таа од порано. Оваа сегашнава не им е очигледна.
Накусо, сите што не мислат како Вашите локални партнери, се „противници на процесот“. И „руска пропаганда“. И „рубља патриоти“. И што ли уште не…
Се разбира, не велам дека сите Ваши локални партнери се такви. Никако. Меѓу нив има и граѓански активисти и медиуми кои водат доследна и коректна битка за европската кауза. Таа битка е за почит.
Но, драг господине Борел, морам да Ви го пренесам чувството на многу интелектуалци и обични граѓани дека баукот на ждановизмот опасно се шири во Македонија. И дека е многу грдо што тоа се прави во името на Европската Унија, а еве сега читам и за сметка на ЕУ. Таа пропаганда е најопасниот центар кој шири лажни вести и девастирачки говор на омраза и на поделби во мојата земја.
А Македонија веќе е трагично поделено општество. Овој пристап на Вашите партнери го продлабочува јазот на поделбите, не го премостува. Тој ги засилува конфликтите, не ги решава. Со таквиот пристап никој вистински не победува, сите сме губитници.
Простете што морам ова да Ви го нагласам, господине Борел, но веќе го прочитавте во насловот на ова мое обраќање – навистина скапо плаќате евтина пропаганда!
Јас Ви предлагам да размислите за еден поинаков пристап. Европски, така би го нарекол, ако немате ништо против.
Значи, обидете се поинаку. Сменете ги прво клучните зборови.
Наместо за победници и за поразени, обидете се да зборувате за дијалог, за демократска дебата, за компромис.
Наместо за мнозинство, размислувајте за консензус.
Наместо за Македонија како некаков фронт, макар бил тој и за Европа, размислувајте за неа како за поле за соработка.
Наместо за поделби, проговорете за единство.
Наместо да прогласувате лажни противници, обидете се да идентификувате повеќе искрени сојузници.
А искрените сојузници не се потплатуваат со пари, господине Борел. За после да им го триете носот. И да ги карате како мали деца. Онака робустно…
Не хранете зависници од грантови, проект менаџери за кои оваа држава е само уште еден проект, луѓе кои Вашите пари ги арчат со зла намера и безмилосно. Во нашата традиција таквите пари се нарекуваат арам пари. Проколнати пари.
И сосема на крајот, Ве замолувам да ми простите што Ви се обратив со еден можеби повисок тон. Така е овде „на фронтот“ во Македонија, се пука на сите страни, се гледаме преку нишаните и сите сме малку нервозни. Да бев еден од „избраните“ со кои Вие и Вашите соработници се брифираат и се консултираат – жал ми е што синоќа и денеска, како што слушам, таквите биле многу возбудени – можеби сево ова ќе Ви го кажев на кафе, во опуштена атмосфера.
Но, сепак е подобро вака. Во моето разбирање на вредностите на модерното европско општество, луѓето треба да дебатираат јавно, транспарентно, демократски и без скриени агенди.
Примете пријателски поздрави од Македонија,
Бранко Героски
Во Скопје, 17 март 2023 година