РАМА САКА ДА ЈА УКИНЕ ГОТОВИНАТА ВО АЛБАНИЈА ДО 2030 ГОДИНА Граѓаните сè уште чуваат пари под душеци поради недоверба кон банките од времето на пирамидалните шеми

Во земја каде што готовината владее, амбицијата на премиерот Еди Рама е Албанија да ги укине плаќањата во готово до 2030 година. Ова би можело да ја преврти земјата наопаку, пренесоа албанските медиуми текст на ” Политико”.

Според истиот извор, со години Албанците претпочитаа да чуваат готовина под своите душеци – до нивниот АК-47, како што на шега самите велат, отколку во банките. Но, ако на Еди Рама му се оствари желбата, Албанија би станала првата безготовинска економија во светот.

– Голем дел од причината за ова е што во моментов толку многу трансакции се одвиваат „под нулата“. Елиминирањето на готовината е апсолутен приоритет за земјите со дестабилизирачки количини на нелегални пари во финансискиот систем – изјавил професорот по економски науки на Универзитетот во Тирана, Селами Јепа.

Проблемот е што банкарскиот систем и општеството можеби не се подготвени да го преземат тој чекор. Повеќето Албанци претпочитаат да управуваат со своите заштеди надвор од банкарскиот систем, држејќи ги банкнотите подалеку од сметките и инсистирајќи на физички плаќања во готово секогаш кога е можно.

„Готовината е крал“

Дури и во туристичките водичи за Албанија, фразата „готовината е крал“ честопати се појавува како совет за посетителите. Иако повеќето синџир продавници или поголеми ресторани прифаќаат картички, кафулињата, салоните за убавина, бутиците, телекомуникациските компании и продавниците за храна не прифаќаат.

Во продавница за облека во центарот на Тирана, кога новинарот на Политко се обидел да плати со дигитална картичка, благајникот изгледал збунето и прашал:

– Готовина?

Имало слична приказна во таксито и во автобусот – кондуктерот се потсмевал и повторувал погласно:

– 40 леки.

Сивата економија сочинува меѓу 29 и 50% од БДП

„Централно-левичарската влада сака да ја ослободи Албанија од она што извештајот на Европската комисија за земјата од 2024 година го опиша како ‘голема неформална економија’ што ги попречува бизнисот и конкуренцијата (да не зборуваме за намалување на даночните приходи), наведува Политико.

Проценките покажуваат дека сивата економија сочинува помеѓу 29 и 50% од бруто домашниот производ.

Спиро Брумбули, генерален секретар на Албанското банкарско здружение, за Политико изјави дека владата и институциите ќе утврдат план за отворање пат кон безготовинско работење, а дека следните чекори вклучуваат ограничување на купувањата направени со физичка валута, интеграција со платниот систем SEPA до октомври и воведување на моментални плаќања SEPA наскоро потоа.

Албанците не ги сакаат банките

Еден од проблемите е што Албанците едноставно не ги сакаат банките. Неодамнешно истражување на Албанското здружение на банки покажа дека само 34% од населението им верува. Светската банка објави дека помалку од 50% од Албанците имаат банкарска сметка.

Централна банка на Албанија вели дека 78% „имаат пристап“ до банкарска сметка, што е пониско од европскиот просек од 96%.

Идејата за зголемување на безготовинското работење ја спроведуваат многу развиени земји, како што се Шведска, Естонија и Ирска. Албанија, сепак, е поинаква приказна и скептицизмот на јавноста е разбирлив.

По падот на комунизмот во раните 1990-ти, банките и финансиските институции, заедно со „инвестициските компании“, почнаа да се основаат ветувајќи неверојатно високи каматни стапки до 19% на депозитите.

Пирамидалните штедилници лапале тешки пари во Албанија

На врвот на лудилото, еден од 6 Албанци инвестираше пари – во многу случаи, целите свои животни заштеди – во пирамидални штедилници. Првите инвеститори добиваа дарежливи исплати, но тие стануваа сè помалку и помалку како што системот се повлекуваше под сопствената тежина. До јануари 1997 година, првите фирми почнаа да пропаѓаат, што ги натера Албанците масовно да се обидат да ги повлечат своите средства, посочува Политико.

До март, таа година, земјата беше во хаос и започна бунтот. Војниците и полицијата ги напуштија своите позиции, а толпи лути, банкротирани Албанци ја обвинија владата дека не успеала да ги спречи измамите, па дури и профитирала од нив.

Околу 2.000 луѓе беа убиени во судири меѓу граѓаните и властите, и од банди вооружени со повеќе од еден милион оружја ограбени од државните арсенали. Вкупно, околу 1,2 милијарди долари беа изгубени – што е еквивалентно на половина од БДП во тоа време. Овој период предизвика бранови на миграција, ја врати земјата години назад во однос на развојот и ја разниша довербата на граѓаните во банкарските институции и државата, заклучува Политико.