ПРВО СИТЕ ДА ГИ ПЛАЌААТ РЕАЛНИТЕ ПРИДОНЕСИ, ПА ПОСЛЕ ДА ЗБОРУВАМЕ ЗА ПЕНЗИОНИРАЊЕ НА 67 ГОДИНИ Дури и да се зголеми возраста треба да има исклучоци за некои професии

Предлогот на Фискалниот совет од 2026 година да се зголеми старосната граница за пензионирање на 67 години и постепено да се зголемува стапката на придонеси, иако има основа да го подобри буџетот на пензискиот фонд и да се вклучи во актуелните пензиски политики во светски рамки, наиде на негативни реакции од јавноста.

Синдикатите го оценија како сериозно загрижувачки, а бизнисот смета дека ќе му ги зголеми трошоците и нема да му помогне да го надомести недостигот од работна сила која е замината надвор од земјава. И едните и другите велат дека простор за подобрување на состојбата во пензискиот фонд има преку намалување на сивата економија и со овозможување доброволно ангажирање на пензионерите во работните процеси каде што е можно да продолжат да работат.

Од Владата, пак, велат дека во овој момент не се размислува за зголемување на старосната граница за пензионирање и дека се прават напори за стабилизирање на состојбата во Фондот за пензиско и инвалидско осигурување. Дополнително ќе прави анализа што е најповолно за граѓаните и државата.

Во мислењето на Фискалниот совет доставено како предлог на Фискалната стратегија 2025-2029 година се предлага од 2026 година да се зголеми старосната граница за пензионирање за мажи и жени на 67 години и истовремено да се зголеми стапката за пензиско осигурување за 0,7 процентни поени, односно да изнесува 19,5%. Од 2027 година препораката на Советот е да се направи анализа за фискалната одржливост на Фондот на ПИОМ и во зависност од трендот и потребата, постепено да се зголемува придонесот за пензиско и инвалидско осигурување до 21% до 2029 година.

Од Фискалниот совет велат дека секоја година бројот на пензионери се зголемува за 1.500 до 1.700 нови, додека растечката емиграција на младите ја намалува основата за собирање придонеси.

„Доколку не се преземат итни мерки, пензискиот систем може да стане неодржлив, што ќе доведе до дополнителни фискални ризици“, предупредуваат од Советот.

Владата е преокупирана со стабилизирање на Фондот

Владата како што изјави нејзината портпаролка засега работи на стабилизирање на системот.

– Ќе ги разгледаме сите состојби како да имаме еден стабилен систем. Во овој момент она што го направивме е усогласување со покачувањето на пензиите од 5.000 денари. Имаме активна методологија, имаме закон по којшто се работи. Како што гледаме како да ги стабилизираме сите состојби, така остануваме посветени и на состојбата во Фондот – изјави портпаролката на Владата, Марија Митева.

Според заменик-министерот за економија Марјан Ристески, пак, потребна е добра анализа на состојбата во Фондот и да се анализираат следните чекори. Притоа треба да се видат европските примери.

– Мислам дека треба да се размисли, да се согледаат параметрите. Знаеме дека Пензискиот фонд е празен, треба да се направи анализа зошто е тоа така во претходниот период и ако има одговорност, да преземат одговорност тие што го довеле до таа состојба, меѓутоа треба да се разгледаат и можностите и примерите од соседството и од европските држави и ние да го следиме чекорот во однос на пензионирањето на граѓаните во однос на старосната граница. Сепак, конкретна изјава не можам да дадам. Тоа ќе биде после правењето сеопфатни анализи. Секторот труд од пред неколку дена е префрлен кај нас така што ги имаме кадрите и ќе ги земеме анализите и од претходно и од сегашната состојба и од предвидувањата за иднина па ќе донесеме некоја соодветна мерка којашто ќе биде во интерес и на државата и на граѓаните во однос на пензионирањето – изјави Ристески.

Бизнисот добива зголемени трошоци и непродуктивни работници

За бизнисот неповолни се и двата предлога на Фискалниот совет за зголемување на работниот стаж за пензионирање и за зголемување на придонесите. Првиот нема да биде поволен за бизнисите од текстилот, градежништвото и земјоделството, бидејќи постарите работници нема да можат да продолжат да работат до 67 години поради природата на работата и истрошеноста на работниците, а зголемувањето на придонесите е неповолно за бизнисите бидејќи и сега овие придонеси во земјава се највисоки во регионот.

Тие велат дека доколку се одлучи да се зголеми работниот стаж за пензионирање на 67 години возраст, треба да се разгледа можноста овој стаж да биде определен по дејности.

– Зголемувањето на старосната граница, ако се носи во интерес на буџетот на фондот за ПИОМ ќе има некаков ефект со тоа што работниците повеќе години ќе плаќаат придонеси, но во одделни тешки сектори – земјоделство, текстил, градежништво … ова зголемување на стажот за одење во пензија нема да има ефект бидејќи најголемиот дел од повозрасните работници нема да можат да одговорат на задачите, ќе посегаат по боледувања до исполнување на старосната граница, па работодавачите ќе бидат соочени со боледувања кои ќе треба да ги плаќаат покрај платите и повисоките придонеси и повторно да немаат работници за извршување на работата. Но ако се сака по секоја цена да се зголеми работниот стаж, тогаш е добро да се направи тој да биде различен зависно од секторите и тежината на работата бидејќи во трудоинтензивните дејности и посебно во градежништвото ќе има големи проблеми – вели Ангел Димитров од Организацијата на работодавачи.

Според него, Владата може да ја искористи сивата економија за да го зголеми приливот во буџетот на фондот за ПОИМ, бидејќи на тој начин голем дел од пријавените невработени и дел од лицата кои земаат социјална помош работат во сивата економија од каде не се плаќаат никакви давачки кон државата.

– Имаме регистрирани 110.000 невработени, но компаниите не можат да пополнат 10.000 работни места. Треба да се види каде се овие луѓе и зошто не сакаат да работат. Познато е дека дел од нив не се во земјава, а дел работат во сивата економија каде што не се плаќаат давачки кон државата. Исто така, треба да се преиспита и социјалната помош и на колку од овие луѓето навистина им е потребна. И таму се регистрирани низа незаконитости – вели Димитров.

Од друга страна, додава тој, доколку Владата сака да им помогне на компаниите со кадар може да направи измени на законите и да овозможи пензионерите доброволно да се ангажираат.

– Има повеќе модели за доброволното ангажирање на пензионерите на одредени работни задачи. Еден од нив е нивен ангажман на 4 или 8 часа без да ја изгубат пензијата, да плаќаат само персонален данок. Можно е да се избере и модел да ги плаќаат сите придонеси. Зависно од моделот ќе треба да се определи и зголемување на нивната пензија за годините во кои биле ангажирани. Вакви модели веќе се актуелни во некои држави во регионот, на пример во Хрватска каде што пензионерите можат да работат 4 часа, а доброволното работење на пензионери го има во голем број земји во светот. Кај нас се казнува за ангажирање пензионери на работа – вели тој.

Синдикатите бараат предвремено пензионирање и борба против сивата економија

Од Сојузот на синдикати сметаат дека наместо зголемување на работниот стаж за дел од работниците треба да се обезбеди предвремено пензионирање. Според ССМ, наместо продолжување на границата за пензионирање, потребно е воведување на повеќе услови за пензионирање, како пензионирање со навршени 40 години работен стаж за мажи и 35 години работен стаж за жени, предвремено пензионирање, воведување бенефициран стаж за градежните работници и за други дејности каде што работните задачи се одвиваат во особено тешки услови за работа кои штетно се одразуваат на животот и здравјето на работниците, старосна пензија – по возраст или работен стаж – по дејности, предвремена старосна пензија по возраст, неполна старосна пензија по возраст обезбедување на можност за докуп на стаж.

Синдикатот бара и сеопфатни ангажмани за трансформација на непријавената работа во пријавена и целосен ангажман на инспекциските и други државни органи за наплата на социјалните придонеси во целост.

– Поради непријавената работа државата годишно губи 250 милиони евра кои остануваат во џебовите на газдите. Само на овој начин социјалните фондови можат и ќе станат реални и одржливи и ќе бидат вистинска заштита и сигурност за работниците и граѓаните во услови на болест, старост, невработеност. Дотогаш, не може да си играме со здравјето и со животот на работниците и граѓаните, не може без нивна волја и потреба да го продолжуваме нивниот работен стаж и да ги изложуваме на опасност нивните животи со продолжување на работниот век и одлагање на заслуженото пензионирање како покритие за лошите политики долг временски период наназад – вели претседателот на ССМ Слободан Трендафилов за МИА.

И работниците имаат измешани ставови во врска со предложените измени за одење во пензија. Едни едвај чекаат да ја дочекаат пензијата, а други негодуваат за можното зголемување на стажот и придонесите. Но, и ним им е јасно дека отсуството на млада работна сила ќе ги натера подолго да останат на работните места.

– На овие плати што ги имаме не треба да се зголемуваат придонесите, а за тоа дали ќе можеме да работиме до 67 години, можеби да можеби и не. Тие на полесни работни места секако ако имаат добро здравје и бистар ум ќе можат да работат, а другите ќе треба да земаат инвалидска пензија. Но, треба да се има и предвид дека новите технологии и новите машини тешко дека ќе можат да ги управуваат работници кои се образувале пред 60 и повеќе години. Малку е донкихотовски ова бидејќи на 55, 60 или 65 години не се учи лесно, а дел од работниците кои работат на тешки позиции се истрошени и нема да можат да работат уште 3 или 45 години. Но, сепак добро е да се размисли и за доброволно ангажирање на пензионери во услови кога нема млада работна сила да работи. Тоа го прават многу држави. Кој може нека работи и нека плаќа придонеси. Така и работниците и државата ќе бидат задоволни – вели Атанас Алексов, вработен во индустрија.

Бројките контра Фискалниот совет – животниот век се намалува

Според академик Абдулменаф Беџети кој е член на Фискалниот совет, овој предлог за пензионирање на мажите и на жените на иста возраст од 67 години, се темели врз основа на стареењето и зголемувањето на векот на живеење на населението. Просечниот век на живеење во Северна Македонија е во пораст, а тоа е тренд којшто е светски.

Дел од експертите, пак, сметаат дека токму животниот век на луѓето во земјава е причина да не се зголемува работниот стаж, бидејќи се намалува периодот на користење на пензијата по пензионирањето од 10 на 6 години.

Според нив, ваквиот предлог е неправеден за работниците и нема да ги реши проблемите со кои се соочува Пензискиот фонд. За споредба, во Австрија луѓето живеат во просек 18 години по пензионирањето – границата за пензионирање е исто така 63 години, но животниот век е 81.

Податоците на Евростат од 2021 година, го потврдуваат ова тврдење. Според нив, просечниот животен век на Македонецот е 73,2 години, односно 75,5 години за жени и 71,1 години за мажи. Тој бил за 1,2 години покус во однос на 2020 година и 2,3 години покус во однос на 2013 година.

Според податоците на Евростат, очекуваниот животен век на жителите на ЕУ е 80,6 години кој во 2022 година бил за 5 месеци подолг од оној во 2021, но е за 9 месеци покус од предпандемискиот период во 2019 година.

Од земјите од непосредното соседство, со најкус очекуван животен век се Бугарија (71,4 години) и Србија (72,8 години), а подолго од Македонците живеат жителите на Црна Гора (73,8 години), Албанија (75,5) и на Хрватска (76,7 години).

Во последните 10 години направена е значајна пензиска реформа во ЕУ. Повеќето земји ги приспособија своите пензиски системи на одржливо ниво со цел да се приспособат на демографските трендови.

Денес во земјите од ЕУ за јавни пензии просечно се издвојуваат околу 10% од БДП, овој просек ќе се издигне на 12,5% во 2060 година во ЕУ како целина.

Што предлагаат меѓународните институции

Финансиските институции како ММФ и Светската банка во повеќе наврати препорачуваа да се разгледа опцијата да се зголеми старосната граница за пензионирање, со цел да се обезбеди одржливост на пензискиот систем.

Според една анализа на Светска банка, примената на еден силен пакет на политички мерки би можел фискално да го стабилизира и да ја подобри правичноста на пензискиот систем во земјата кој сега е тристолбен.

„На пример, зголемувањето на возраста за пензионирање би го пролонгирало останувањето на работа кај работниците, би ги зголемило новите стапки на замена и би ги намалило пензиските расходи и дефицити до 2% од БДП, на годишно ниво, до почетоците на 2030 година. Усогласувањето само на доспевањата во системот на генерациска солидарност за сите години на стаж со доспевањата на пензии за учесниците во вториот столб исто така нагло би го подобрило финансирањето на пензиите. Отстранувањето на ограничувачката максимална граница за доспевање за доброволните учесници во вториот столб веднаш ќе ги зголеми нивните нови стапки на замена блиску до нивото карактеристично само за системот на генерациска солидарност и ќе ја елиминира актуелната неправичност на системот со повеќе столбови. Сепак, зголемувањето на максималната граница на доспевање за доброволните и задолжителни учесници во вториот столб, воведувањето на социјална пензија и враќањето на членовите кои се постари од 50 години од вториот столб во системот на генерациска солидарност ќе доведе до дополнителни трошоци, како на краток така и на долг рок“, се наведува во анализата.

Државата и натаму главен финансиер на Фондот 

Фондот за пензиско и инвалидско осигурување (ПИОМ) одамна би банкротирал доколку не се трансферите од државниот буџет со кои секоја година се пополнува дупката што се јавува меѓу изворните приходи на Фондот (придонеси за осигурување, дивиденди, акциза и други) и парите потребни за исплата на пензии.

Всушност, со години придонесите од осигурување се најголем извор на приходи на Фондот, а веднаш на второ место се трансферите од буџетот, кои редовно зафаќаат над 35% од неговите вкупни приходи.

За следната година од државниот буџет е планирано да се слеат 40% во касата на ПИОМ.

Анализата на вкупните буџетски расходи за социјалните трансфери во делот на пензиите покажува енормно зголемување во изминатиов период. Имено, во 2019 година вкупните буџетски расходи за исплата на пензии изнесувале 56,3 милијарди евра (915 милиони евра). Со ребалансот на буџетот за 2024 година вкупните буџетски расходи за исплата на пензии изнесуваат 90,4 милијарди денари (1,4 милијарда евра), што е за 5,1 милијарди денари (82 милиони евра) повеќе во однос на првичниот буџет за 2024 година.

Годинава според проценките од ПИОМ ќе заврши со 340.854 пензионери а следната ќе има 343 992 корисници на пензија што е за 0,9% повеќе во однос на годинава додека пак висината на просечната пензија во декември 2025 треба да достигне 26.327 денари.

Во документот на ПИОМ адресиран до Министерството за финансии се наведува дека следната година, за да се финансираат сите планирани расходи, касата на државниот фонд треба да тежи фантастични 2, 278 милијарди евра што е за 376.331.000 евра повеќе во однос на проектираните трошења за годинава.

Следната година 78,1% од вкупните расходи на ПИОМ ќе завршат за исплата на пензии.

Еден од главните фактори за долгогодишната лоша финансиска кондиција на Фондот за пензиско и инвалидско осигурување е што тој функционира по принципот на генерациска солидарност, кој подразбира од придонесите за пензиско осигурување на тековните вработени да се исплаќаат пензиите на пензионерите. Меѓутоа, Македонија со години се соочува со демографски предизвици односно стареење и иселување на населението, што доведе до раст на бројот на пензионери односно на неактивно население, а пад на бројот на вработени лица.

Во моментов старосната граница за пензионирање е 62 години за жени и 64 години за мажи и најмалку 15 години стаж. Просечната пензија изнесува 21.287 денари, што е 346 евра и е помала од минималната плата од 367 евра.

Со 337.000 приматели на пензии на 687.000 вработени, сегашниот сооднос меѓу вработени и пензионери е 2 спрема 1, според официјалните статистички податоци на Државниот завод за статистика и на Министерството за труд и социјална политика.

Светот ја зголемува старосната граница на пензионирање

Дел од експертите се согласуваат со нивните колеги од светот. Тие велат дека пензиските политики што ги поддржуваа луѓето во осумдесеттите и во деведесеттите, сега веќе не се актуелни. Затоа политиките што беа воспоставени некогаш за поддршка на пензионерите до крајот на нивниот живот, сега треба да се приспособат на современите околности.

Тие велат дека здравствените услови и иновации ја зголемуваат работната способност и должината на животот на населението, а неповолните демографски движења влијаат одделни земји, меѓу кои и нашата, да останат без работоспособно население во иднина. Затоа се потребни навремени пензиски реформи или други мерки со кои ќе се овозможи сигурен прилив на пари во пензискиот фонд.

Тие се согласуваат дека пензионирањето во шеесеттите е веќе сон. Кога станува збор за пензионирањето, според нив, сегашната 75-годишна возраст одговара на поранешните 65.

Токму поради овие показатели во земјите од регионот и ЕУ сѐ повеќе се размислува за зголемување на старосната граница за пензионирање.

Франција подолг период се соочува со протести поради најавените пензиски реформи со кои се предвидува работниците да се пензионираат на 64 години, од сегашната граница на 62-годишна возраст.

Во Холандија возраст за пензионирање е 66,10 години откако постепено беше зголемена од 65 години во 2012 година.

Во Италија, реформа беше усвоена кон крајот на 2011 година, со што постепено се зголеми законската возраст за пензионирање на 67 години.

Германија и Шпанија постепено ја зголемуваа законската старосна граница за пензионирање, која треба да биде 67 години до 2027 година, со исклучоци за долгогодишни работни кариери над 38 години и 6 месеци.

Во Велика Британија старосната граница е 66 години, а се размислува да се зголеми на 71 година до 2050 година.

Старосната граница во Шведска е 63 години, во Швајцарија 64, односно 65, како и во Белгија.

И во Канада условот за пензија се 65 години, додека во САД – 66 години и четири месеци.

Во регионот хрватското Министерството за труд на почетокот на идната година ќе предложи нов Закон за пензиско осигурување со кој се планираат низа измени во пензискиот систем, меѓу кои и продолжување на работниот век кои се дополнување на претходните измени со кои се зголеми додатокот на мајчинската пензија, нова формула за усогласување на пензиите и воведување постојан додаток на пензијата – таканаречена 13-та пензија, чија висина би зависела од должината на работниот век. Според брзото темпо на подигање на старосната граница за целосно пензионирање на 66 години и 6 месеци треба да се спроведе до 2030 година. Веќе во 2039 година луѓето би се пензионирале на 68 години, а до 2063 година би работеле најмалку до 72 години.

И во регионот сè погласно се зборува за поместување на старосната граница за пензионирање. Во Србија до 2032 година е предвидено жените и мажите да се изедначат со возраста како услов за пензија, односно за сите да важи условот за наполнети 65 години. Законските услови во Босна и Херцеговина предвидуваат заминување во пензија со 65 години возраст.

Условот за пензија за мажите во Црна Гора е 66 години. Во земјата е во тек реформа, според која до 2028 година за жените се предвидени бенефиции. Односно тие можат да заминат во пензија од 62 години и девет месеци во 2023 година до 63 години и девет месеци во 2028 година.

Законите во Албанија предвидуваат мажите да заминат во пензија со 65, а жените со 61 година и осум месеци. Во земјата се спроведува реформа која во 2056 година ќе треба да ги изедначи мажите и жените, односно сите да заминуваат во пензија на 67 години.

Во Косово, условите за пензионирање на мажите и на жените се исти. Тие можат да се пензионираат на 65-годишна возраст.