Пругата кон Бугарија е големо промашување

Пругата кон Бугарија има долга историја, полна со неуспеси. Најактуелна беше на почетокот на 1990-тите години, по распадот на СФРЈ, кога долги години имавме блокирана северна граница, поради санкциите на СБ на ООН врз Србија (СР Југославија), и нелегалната грчка блокада на јужната граница, која траеше околу 20 месеци (февруари 1994 – септември 1995). Пред блокадите, нашите стоки од увоз и извоз одеа главно со железница, преку Србија и пристаништето во Солун. Со оглед дека нашите железнички врски се само на правецот север – југ, блокадите на овие граници значеа прекинување на нашата главна трговска комуникациска врска со светот. Македонија се најде во безизлезна ситуација. Според Википедија, само од грчката блокада, штетите за Македонија достигнале две милијарди долари. Нема пресметка за последиците од северната блокада. Вкупните штети се сигурно повеќе од четири милијарди тогашни долари.

Висината на проценетите штети покажува што значеа овие блокади за земјата. Тие штети би биле проблем и за најбогатите држави. Додатни објаснувања не се потребни. Сериозни последици се чувствуваа најмалку 20 години, а долгорочните негативни рефлексии продолжуваат и до денес. На времето, се залагав дека Македонија мора да бара отштета или компензација и од ООН, бидејќи бевме директна жртва на нивната политика на санкции врз Србија, како и од Грција.

Атина, на пример, флагрантно го кршеше членот 5 од договорот ГАТТ со кој се регулираше светската трговија, според кој ниту една земја немаше право да го забрани транзитот на друга земја, која нема излез на море. Никој не реагираше, иако имаше недискутабилна основа. По обичај, во Македонија никој не се грижи за интересите на земјата. Впрочем, мислам дека овие компензации или отштети, не застаруваат и сѐ уште има можности нашата земја да ги актуализира и да си ги бара. Полска дури сега се сети да бара репарации од Германија, за Втората светска војна.

Можеме да бидеме сосема сигурни дека голем број од нашите најголеми и најважни стопански капацитети, во добар дел, пропаднаа поради овие блокади на нашите граници. Резултатот беше трагичен – преку 200 000 работници останаа без работа.

Како потврда на тоа имам и лично искуство. Во тој период работев во Лондон и еден ден ми се јави главниот директор на една голема хемиска индустрија. Беше бесен и скоро викаше – што се замислуваат вашите од фабриката ОХИС, со која соработуваме повеќе од 20 години? Не ни ја испорачуваат стоката која редовно ја користиме и се правдаат дека била блокирана границата!? Што мислите вие, нервозно реагираше човекот, ние сме од друга планета па ќе нѐ лажете? Ми требаше време да го смирам и да му објаснам дека е така, за жал, и дека Атина, со блокадата на границата, се однесува како да е во 19 век. Му објаснив и дека добро го знам ОХИС, бидејќи пет години сум работел таму.

Како излез, во тој период на блокирани граници, се наметна потребата од изградба на пруга кон Бугарија, којашто стана и главен приоритет. Чинам дека веќе имаше некакви проекти и релативно бргу се започна со изградбата. Сега читаме дека тогаш беа непотребно потрошени преку 100 милиони долари. Меѓутоа, веднаш беше јасно и дека, освен нагласениот стратегиски интерес – потребата да имаме диверзифицирани железнички врски, пругата нема никакво економско оправдување. Бугарските пристаништа на Црно Море се далеку и не можат да бидат конкуренција на Солун, та и на Драч. Кон Бугарија нема доволно ниту стоки, а уште помалку патници, кои би ја оправдале нејзината изградба.

Тоа го кажуваа и нашите експерти, ама го потврди и Германија. Берлин официјално ни понуди 30 милиони марки помош за изградба на пругата кон Бугарија, ама и со услов – Владата да донесе закон, со кој ќе се обврзе дека ќе врши рефакција (враќање) на дел од транспортните трошоци за превезената стока, со цел да се стимулира и оправда користење на оваа пруга. И на нашите експерти, и на германските, им беше јасно дека пругата нема да биде рентабилна, ќе носи загуби секоја година и дека Владата, на тој начин, ќе мора да ги покрива. За никого не беше спорно дека, ако владата секоја година не фрла додатни големи пари во бурето без дно, наречено пруга кон Бугарија, истата нема да може да функционира.

Според првичните пресметки во 1990-тите, чинам, пругата требаше да чини нешто преку 200 милиони долари. Денес, сумата нарасна на преку 600 милиони евра!? Во Македонија, до сега, не е изграден објект, којшто би чинел приближно на таа огромна сума. Тоа е мега проект и за најразвиените. Најблиску беше несреќниот ФЕНИ, со преку 500 милиони долари, којшто се претвори во најголемиот стопански неуспех на државата, во голема мерка и поради безумни лични политички пресметки. Можеби не требаше да го градиме ФЕНИ ама, откако го изградивме, по никоја цена не смееше да се затвора. Времето покажа дека тоа беше непростлива грешка.

И сега, кога сме презадолжени и прашањето е само кога, а не дали ќе банкротираме, оваа наша влада, без грам памет, влегува во таква авантура со која ќе ја докусури државата. Ќе потрошиме огромни 600 милиони евра, и секоја година ќе фрламе нови милиони, во нашето најново фијаско. Покрај тие додатни средства, за да може железницата да функционира, ќе треба да се отплаќа и огромниот кредит. Со овој нерентабилен мега проект, не си ставаме трн во здрава нога туку голем клинец. Будалите немаат рогови.

Пругата секако ќе има некакво стратегиско значење ама оваа инвестиција, сѐ заедно и без никакво сомневање, е најголемата глупост која досега ја направила македонската држава.

Истото, апсолутно важи и за пругата кон Албанија. И за времето на Југославија, кога беше актуелно железничкото поврзување со Албанија, имаше две опции – или преку Македонија, или преку Црна Гора. Политичарите веројатно и војуваа која од двете републики да ја гради. Победи Подгорица. Лично ми е познато дека Црногорците се каеја после тоа, бидејќи и таа железничка врска беше економски неисплатлива и Црна Гора имаше сериозни проблеми и големи трошоци. Долго време таа и не функционираше.

Неодамна, во разговор со луѓе од власта, по констатацијата дека пругата кон Бугарија е непотребен и долгогодишен трошок, реакцијата беше дека е тоа интерес на НАТО!? Ако е навистина така, тогаш оваа гарнитура на власт навистина не знае што прави. Дали свесно ја уништуваат Македонија за интересите на САД (НАТО)? Ако Алијансата има потреба од пругата, нека ја гради. Ако е ова точно, тогаш не ни гине и изградба и на пругата кон Албанија, што ќе значи нов исчекор кон банкрот на државата, со нови обврски без никаков ќар. Умните не постапуваат така.

Секако дека експертите треба да ја дадат последната проценка. Меѓутоа, сосема е логично да се констатира дека Коридорот 8, барем преку Македонија, засега треба да се сведе на изградба на модерен автопат и до бугарската и до албанската граница. Во прашање се мали дистанци а железницата е исплатлива само на долги. Црноморските нема никогаш да бидат главни извозно – увозни пристаништа за Македонија. Предалеку се. Албанските, пак, се преблиску за стоките да се товарат комбинирано на камиони до воз па на брод, и обратно. Од Скопје, до пристаништето во Драч, има неполни 300 километри коишто не дозволуваат повеќе претовари. До Софија, пак, има помалку од 250 километри и стоките кои ги разменуваме е многу полесно и побрзо да се превезуваат камионски до сите тамошни дестинации. За патниците, пак, не се исплатува да патуваат со воз кога со модерен автопат би стигнувале за максимум два и пол часа. Заради близината, не успеа и авионската линија која, од политички причини, беше по втор пат отворена.

При сите овие размисли, да не забораваме и дека, во целина, македонските железници се нерентабилни. Секоја година генерираат загуби. А ние, се насочуваме кон продлабочување на зијанот, место да бараме трајно решение преку некаква регионална интеграција! Просто неверојатно. Крајно време е надлежните да удрат со главите во ѕидот, и добро да размислат што прават. Тие носат економска одговорност, не политичка.

Македонија не е доволно богата за да може да се расфрла со економски неоправдани проекти од овој тип. Барем засега, железничко поврзување со Бугарија и Албанија не ни е потребно бидејќи ем е економски неоправдано, ем е преголем залак. Во некоја подобра иднина, ако има потреба, тогаш нека се гради.