Пирова победа: Македонија ја доби арбитражата, но ја загуби иднината на „Казандол“

Ден по големиот празник Богородица и Денот на македонските рудари упатувам длабок поклон до сите македонски рудари. Тие се еден од темелите на македонската државата, нивната работа е витална за секој останат сегмент од нашиот економски развој. Им посакувам добро здравје и им се заблагодарувам за нивната чесна и пожртвувана работа.

Но, она на што сакам особено да се осврнам е настанот од пред една недела кој исто така сериозно ја засега македонската рударска индустрија – пресудата за рудникот „Казандол“.

Вицепремиерот Александар Николовски објави дека државата успеала да се одбрани и да не плати милионски казни на инвеститорот и за тоа им честитам на Владата и на вицепремиерот. И ги поздравувам повиците во случајот да се вклучи и обвинителството, охрабрувам да се испита што се случувало во позадината на целиот овој случај.

Но, да се вратам на она што ми е поента на оваа колумна. Да избегнеш плаќање стотици милиони евра од државниот буџет е добра вест. Но, што е со другата страна на приказната?

„Казандол“ можеше да биде еден од најзначајните индустриски проекти во независна Македонија. Според првичните проценки, рудникот требаше да донесе директно неколку стотини работни места, а индиректно – уште илјадници. Општинските каси во југоистокот на државата ќе добиваа милиони евра годишно, кои ќе значеа асфалтирани улици, училишта, канализации и инфраструктура што ја чекаме со децении. Државниот буџет ќе инкасираше значителни даноци, а Македонија ќе добиеше стратешки капацитет со геополитичка тежина имајќи предвид дека оттаму ќе се експлоатираше бакар, еден од минералите на листата „критични суровини“ на Европската Унија.

Со еден потег на пенкало, Владата во 2018 година предводена од тогашниот премиер Заев тоа го избриша. И еве, денес, години подоцна, можеме да си честитаме: не плаќаме казни, но немаме ни рудник. Победа ли е тоа? Или е класичен пример на „победивме, ама изгубивме“?

Причината што „Казандол“ никогаш не стана реалност не е во технологијата, ниту во економската логика. Причината е политиката. Во време кога требаше да се донесуваат храбри одлуки, тогашната Влада клекна пред уличниот популизам и пред неколку гласни организации, дел од нив финансирани со јасни агенди против било каков крупен индустриски проект.

Тие успеаја да го претстават рударството како „закана за здравјето“, иако технологиите што беа најавени беа под строг мониторинг на европски стандарди. Се создаде впечаток дека секое рударско решение е „еколошка катастрофа во најава“.

Но, ајде да видиме што кажуваат бројките. Според првичните договори и проценки, само во првите десет години од работењето на „Казандол“, државата и општините ќе инкасираа повеќе од 100 милиони евра. Директните вработувања ќе ја намалеа невработеноста во регионот до рекордно ниски нивоа, а илјадници фамилии ќе имаа стабилни приходи.

Ајде да додадеме и нешто друго: Македонија сè уште е земја со огромна зависност од увоз на индустриски суровини. Со „Казандол“, ќе имавме домашно производство, кое би било важно не само за економијата, туку и за геополитиката. Во време кога Европа бара алтернативи на увоз од трети земји, ние свесно се откажавме од стратешка предност.

Никој не вели дека треба да се жртвува природата по секоја цена. Но, светот одамна ја научи лекцијата: можно е да имаш модерно рударство кое ги почитува сите еколошки стандарди. Денес постојат рудници во Норвешка, Финска, Канада – земји со најстроги закони во светот. Зошто таму може, а во Македонија – не?

Одговорот е јасен: затоа што кај нас екологијата често служи како изговор за политичка агенда. Се пласира страв, се шират полуинформации, а вистината ретко добива простор. На крај, наместо развој и работа, остануваат празни лозја и иселени села.

Да не заборавиме: држави со природни ресурси имаат поголема тежина на преговарачката маса. Македонија, наместо да ја зголеми таа тежина, одлучи да се самоукине од натпреварот.

И така, доаѓаме до денес. Добро е тоа што државата нема да плаќа милионски казни за „Казандол“, но тоа е минимумот што државата го должи на своите граѓани – да не направи дополнителна финансиска дупка. Вистинската победа ќе беше ако „Казандол“ работеше, ако во југоистокот имавме нови работни места, ако младите не заминуваа во странство, ако државниот буџет беше полн со даноци од новиот индустриски капацитет.

Сега, можеме само да се тешиме дека „барем не плативме“. Но, со тоа ја прифаќаме судбината на сиромашна држава која се плаши од сопствениот развој.

Ова поглавје од приказната за „Казандол“ е завршено, но не и самиот крај. Македонија сè уште има ресурси и потенцијали за големи проекти во рударската индустрија. Потребно е да ја научиме лекцијата дека стравот и популизмот носат празни полиња и празни каси, додека храбрите одлуки носат работа, инвестиции и иднина.

Овој случај треба да биде предупредување: следниот пат кога ќе се појави слична инвестиција, прашањето не треба да биде „дали да ја блокираме“, туку „како да ја направиме најдобра за граѓаните и за државата“.

Во спротивно, ќе продолжиме да победуваме на хартија, а да губиме во живот.

Да живее Македонија и среќно!