Неопходни се итни краткорочни мерки против загадувањето

Повеќе од една деценија интезивно се зборува за енормното загадувањето на воздухот. Единствена добра работа од тоа, е што стануваме свесни за огромните штетни последици по здравјето и животот на луѓето и тоа што сега за тоа се зборува преку цела година, а не само во зимскиот период, кога загадувањето е најалармантно. Но многу малку се презема за да се подобри квалитетот на амбиентниот воздух. Скопје, Тетово, Кавадарци, Битола, Струмица, но и другите градови во Макдонија, се и натаму енормно загадени и се на „црна листа“ на најзагадените градови во Европа, но и во светот. Засега најголем „спас“ од загадување на воздухот за жал, го гледаме во ветерот, дождот и понекогаш во одредени подрачја и во снегот.

Според стандардите на Европската Унија што се утврдени во Европската директива за квалитет на амбиентниот воздух, а кои во најголем дел, се транспонирани и во нашето законодавтсво, дозволена количина на ПМ 10 честици, за период од 24 часа е 50 µg/m3 (50 микрони на метан кубен), а за период од една година, 40 µg/m3 (40 микрони на метан кубен). На сите одамна ни е јасно дека се соочуваме со далеку поголема концентрација од утврдените стандарди. Иста е состојбата е и со ПМ 2,5. Но, оптеретени со концентрацијата на ПМ 10 и ПМ 2,5, ја подзаборавивме недозволено високата концентрација и на сулфур диоксид, азотни оксиди, јаглен моноксид и на други штетни супстанции. Ова само потврдува дека се соочуваме со премногу штетен воздух и буквално сме изложени на отрови.

Но и покрај ова многу малку се презема и од централната и од локалната власт. Во ред, ќе чекаме на гасификација, на изградба на гасни централи за што се зборува долги години, па да бидеме оптимисти дека за 3-4 години ќе се постигне напредок во поглед на долгорочните мерки. Но што до тогаш? И понатаму се соочуваме со масовно, нехумано и неодржливо градење и огромно уништување на зелените површини. Како на лента се продуцираат нови и нови, детални урбанистички планови, кои предвидуваат „џунгли“ од големи згради. И она малку што остана од општинското или државното земјише, се пренаменува во градежно земјиште, наместо да се пренаменува во паркови, детски и спортски игралишта или сообраќајници.

Нереални се заложбите на дел од невладиниот сектор дека не треба да се градат нови сообраќајници, бидејќи загадувањето значително е прдизвикано и од метежот по улиците и од непроточниот сообраќај, но и од времето потрошено на бесконечно барање паркинг места. На одредени места загадувањето на воздухот од сообраќајот придонесува и повеќе од 30 отсто во вкупното загадување на воздухот.  Затоа, треба да се градат интезивно и подземни и надземни сообраќајници, за почеток барем од неколку стотици метри подземни улици, во делови каде е најкритично со сообраќајниот метеж, како и изградба на гаражи, пред сѐ, од подземен тип. Ова особено, во услови на лош јавен градски и приградски превоз. Најавената мерка за набавка на 100 – 120 електрични автобуси е добра и таа треба итно да се реализира, за да веднаш потоа во рок од година дена се набават уште толку електрични автобуси.

Законот за урбаното зеленило кој и така, е недоволно и непрецизно утврден, не се почитува и наместо уништено масивно зеленило и децениски дрвја се засадуваат мали грмушки, жандињери и слично. Во Македонија според званични документи околу 250.000 домаќинства го користат дрвото за затоплување, (по моја проценка дваестина илјади помалку), најмогу поради иселувањето. Притоа, воопшто не се контролира квалитетот на огревното дрво, пред сѐ во поглед на неговата влажност. Исто така, не се контролира што се користи за огрев, какви емисии се испуштаат од оџаците, дали се почитува регулативата за периодично чистење на оџаците и во каква состојба се оџаците. Субвенциите за инвертер клими се добра мерка и тие треба и во иднина да се применуваат со уште поголем поголем интезитет. Притоа, мора да се контролира дали домаќинства кои ги користат овие субвенции и понатаму го користат огревното дрво и дали користат уште поштетни материјали, како што се гума, пластика и слично. Јасно е дека, не е можно согласно законот да се влегува во домаќинства да се контролираат печките, но постојат мерни мобилни инструменти со кои може да контролира што се испушта од оџаците. Притоа, мора да се предвидат многу поголеми санкции.

Бројот на инспекторите во Државниот инспекторат за животна средина е мал, и додатно се соочува со намалување на бројот на инспекторите и барем засега не се одобрува вработување на нови инспектори. Во очекување сме на извештајот за најавените  вонредни надзори за состојбите со емитување на штетни супстанции од страна на инспекторатот на триесетина инсталации со А интегрална еколошка дозвола. Во општините состојбата со инспекторите за животна средина е уште полоша и 48 општини немаат ниту еден инспектор за живитна средина. Ако се земе предид дека меѓуопштинската соработка, речиси и дека не постои,  јасно е е дека надзорот во општините е многу слаб. Неопходна е интезивна и перманентна интензивна контрола на инсталации со А еколошка дозвола (поголеми загадувачи), како и на објекти со Б еколошка дозвла, чиј број е многу поголем (условно кажано помали загадувачи) и тоа особено во ночниот период. Измените на кривичниот законик со кои се транспонираат одредбите на ЕУ Директивата за казнената одговорност за противпраавните дела во животната средина го прецизираат степенот на загадувањето на воздухот, а сразмерно и на висината на санкциите.

Долгорочните мерки, пред сѐ, преку гасификација и изградба на гасни централи се потребни, но додека чекаме на реализација на овие мерки, неопходни се краткорочни мерки и тоа во рок од една година, за да отпочнеме многу посилно да се справуваме со загадувањето на воздухот. Еве дел од краткорочните мерки кои можат брзо да се преземат:

– Секојдневно аерсолно запрашување на улиците во период од ноември до март;

– Секојдневно миење на улици (нешто што беше сосема нормална појава, а, сега е веќе речиси заборавено);

– Забрана на градежни активности во деновите кога загадувањето на воздухот е над дозволеното;

– Редовно миење на камиони и друга градежна механизација при излегување од градилишта и високи санкции за непочитување на оваа обврска, која инаку е утврдена, но никој не ја почитува, ниту пак некој врши некаква контрола;

– Градежниот шут и ископаната земја да се отстранува од градежните објектите најдолго во рок од два дена, за да се спречи ширење на прашина;

– Забрана за ставање во промет на огревно дрво со влажност над 20 проценти;

– Субвенции за 20.000 инверетер клима уреди годишно, но и воведување субвенции за топлински пумпи;

– Итно донесување на нов Закон за урбано зеленило, со кој повеќекратно ќе се зголеми обврската за подигање на зелени површини при градењето и тоа не само по површина туку и во поглед на дрвна маса, односно маса на зеленило, и со кој ќе прецизно и детално ќе се утврдат обврските за подигање на зеленило;

– Итна забрана за пренамена на државно земјиште во урбаните средини за изградба на станбени градежни објекти;

– Итна набавка на 100-120 електрични автобуси до јуни 2025 година и потоа, веднаш отпочнување постапка за набавка на други 100 електрични автобуси до крајот на 2025 година;

– Бесплатен градски превоз во период од 15 ноември до 15 март во оние средини каде што постои;

– Најмалку тројно зголемување на висините на прекршочни глоби за загадувачите;

– Доследна примена на одредбите за загадувачите од Кривичниот законик;

– Интезивна и постојана обука на судиите во областа на право на животна средина;

– Воведување специјализирани одделенија во основните судови (на подрачје на апелациони судови) кои ќе одлучуваат за прекршочите и кривичните дела во областа на деградација на животната средина;

– Увоз за половни автомобили кои исполнуваат минумум ЕУРО 5 стандард.