НАУЧИ ДА ПИШУВАШ (6) Како да пишуваме прецизни и впечатливи описи?
Во изминатите пет продолженија од мојата серија статии со практични совети за сите луѓе што сакаат да ја унапредат својата вештина за пишување, без оглед со каква професија се занимаваат, се фоксуирав на изборот на зборовите. Пред да се префрлам на полето на семантиката, на проблемите поврзани со реченичните конструкции, ќе објавам една статија од последната глава на мојата книга „Научи да пишуваш“. Тоа е главата во која се опишани основните стилски постапки на развојот на пишаниот текст: опишување (дескрипција), раскажување (нарација), анегдотска нарација (хумор и сатира), пренесување на директен говор (цитати и дијалог), известување (рапорт), аргументирање (расправа) и беседење (говор) .
Стилските постапки не треба да се мешаат со жанровите. Зборуваме за карактеристични постапки со чија помош го развиваме пишаниот текст, кои можат да се употребуваат ексклузивно или комбинирано. Една амбициозна и богата репортажа за Старата скопска чаршија, на пример, би можела да содржи описи, раскажување на нејзината историја, изводи од директен говор на луѓе кои ќе зборуваат за чаршијата, извештај за последните напори на градските власти за оживување на ова урбано јадро, аргументи и противаргументи (расправа) како тоа да се изведе, а можеби и елементи на хумор или дури и јасна декламација односно порака што авторот на овој сложен писмен состав сака непосредно да ја соопшти.
Во овој серијал секако ќе им посветам внимание на сите стилски постапки, но во оваа статија ќе стане збор само за опишувањето (дескрипцијата), постапка која има најсуштинска врска со темите за кои пишував во претходните пет продолженија.
Нашата цел е да создадеме слика во главата на читателот
Опишуваме од моментот кога нашите први контакти со околината ги изразуваме со изговорен збор. Безмалку, откако знаеме за себе. Описите се дел од првите четива што го брануваат нашиот дух – приказните, бајките, басните. Подоцна, првите состави што ги пишуваме уште од мали нозе се токму описите.
Ги опишуваме природата, луѓето, сцените на настаните и нивниот тек, но многу често и чувствата на луѓето. Кога опишуваме, нашата цел е да создадеме слика во главата на нашиот читател – слика што тој би можел да ја види со голо око кога би бил присутен како и ние, или слика на она што тој би можел да го почувствува, кога би можел заедно со нас да ги сподели чувствата. Нашиот опис треба да ја совлада таа дистанца што го дели од предметот што го опишуваме.
Не можеме да го опишеме она што нема да го видиме или она што нема да го почувствуваме. Затоа е важно да ја развиваме нашата способност за перцепција. Треба да се обидеме со едноставни вежби за перцепција да научиме да го забележуваме она што досега воопшто не сме го забележувале. Постојат повеќе книги со ефикасни упатства за тоа – ќе нѐ изненади откритието колку многу можеме да постигнеме за кратко време.
Исто така, многу е важно да ја развиеме свесноста дека го опишуваме нашиот контакт со надворешноста на појавите, но и начинот на кој ги доживуваме. Двајца луѓе на еден ист предмет или појава гледаат со различни очи. Зошто? Затоа што нивната способност на перцепција е различна, но и затоа што нивните доживувања и чувства се различни. Затоа, треба да бидеме свесни дека нашиот опис секогаш е субјективен и дека тој нѐ опишува и нас самите.
Еве еден опис од книгата „Месечев цвет“ од Ким Мехмети:
Таа бела точка над селото што личи на сино детско око и блеска како огледало во кое што се прекршуваат сончевите зраци, всушност е изворот на реката. Белиот ширит што виси на карпите е водопадот. Водата паѓа врз еден голем камен за потоа да се слее во една длабнатинка опкружена со венци цвеќиња и високи тополи. Тука се формира мало езерце со мазна површина над која што се прекршуваат сончевите зраци или пак се отсликуваат облаците кога е со нив покриено небото. Езерото наликува на одморалиште за водата откако бучно се спушта низ височините на карпите, а пред да потече низ долината. Тоа е преполно со риби и од тука започнува течението на Кратката река. Се разбира, ако не се смета изворот стотина метри погоре и водопадот што со својата бучава ја заглушува радосната песна на птиците. Самото име обзнанува дека станува збор за река што нема долг тек, налик на оние што исчезнуваат во подземните темнини или пак се слеваат во некоја поголема водена површина во која што се ништожи нивната посебност.
Не само што во овој опис ја препознавам митската, а сепак секојдневна слика на просторот во кој поголем дел од годината јас и мојот пријател Ким Мехмети живееме заедно (тоа е, веројатно, Треска под Матка до Грчец), туку го препознавам и него самиот. Неговите метафори, кои го разбиваат навидум студениот и прецизен (новинарски?) опис на просторот, е слика на творечкиот карактер на Мехмети, та дури и слика на неговиот филозофски дискурс. Неговиот опис, значи, зборува за него самиот, но и за луѓето слични на него, всушност за нас околу него.
Ова, шесто по ред, продолжение од мојата серија статии наменети за сите што сакаат да ја унапредат својата вештина за пишување, е посветено на стилската постапка опишување (дескрипција). Обидете се самите да опишете нешто или некого. Или, пронајдете некој опис што ви се допаѓа и споделете го со другите читатели.
Тајната е во деталите
Сосема друг простор и друг менталитет и сензибилитет запознаваме во книгата „Рибарска трска за дедо ми“ од нобеловецот Ѓао Синѓан. Еве еден опис од таа книга:
Паметам, тоа беше еден двор какви што беа некогаш, во еден мошне обмислен стил, со ѕид-пано на кој беа врежани зборовите „среќа“, „долговечност“ и „радост“, беше насликан и еден „чичко Долговечен“ а половина од неговиот череп беше избришан, потпрен со бастун со рачка како глава на змеј, исто така делумно избришан, но кога бевме мали ние добро знаевме дека тој бастун се викаше „бастун со змејска глава“, а на ѕидот-пано беше насликан и еден шарен елен-лопатар, а неговите дамки исто така беа нејасни, дупките на неговата наметка беа дамки и секогаш кога влегувавме или излегувавме ги допиравме дрвените делови кои веќе беа патинирани и светнати, дворот беше поделен на два дела, одзади живееја едно девојче што го викаа Заова, кога таа гледаше во луѓето нејзините тркалезни очи имаа нешто необично но истовремено и прекрасно.
Како и да е, тој двор едноставно постоеше и во него едноставно имаше жужулови дрвја што ги засадил дедо ми, а под стреата висеа кафези во кои дедо ми чуваше дрозд и кос со пувче, но кај мајка ми косот беше многу мачен за чување и дедо ми го продаде, го замени со црвеноглава сеница која по кусо време умре од тага зашто не можеше да издржи во кафез (…)
Ѕид-пано со необични слики, бастун со змејска глава, шарен елен-лопатар, жужулови дрвја, дрозд и кос со пувче – еве сме во еден чуден двор, на еден егзотичен простор, од онаа страна на светот. Синѓан е кинески писател, но овие описи откриваат и тоа дека е и сликар, поет и филозоф.
Како што може да се забележи и од овие два извадока, тајната на умешното опишување е во деталите. Необичните и несекојдневни детали, всушност, ја даваат доминантната боја на нашиот опис. Избледената слика на бастунот со змејска глава буди сеќавање на една секвенца од детството. Косот, мачен за чување, буди друга слика, друга асоцијација. Тоа се, всушност, внатрешни слики, кои произлегуваат од опитот и чувствата на авторот.
Описот мора да биде прецизен и впечатлив – а тоа се постигнува со употреба на семантички прецизни и силни зборови. Мехмети опишува длабнатинка опкружена со венци цвеќиња (а не некаква со многу цвеќиња). Синѓан вели дека под стреата висеа кафези (а не имаше кафези), но и ѕид-пано на кој беа врежани зборовите (а не напишани зборовите).
Опишувањето е постапка која дозволува и дури и бара нагласена метафоризација на текстот. Во овие два описа се употребени многу фигуративни изрази. Да издвојам само три од описот на Кратката река на Мехмети: белиот ширит што виси на карпите, езерото наликува на одморалиште за водата, водена површина во која што се ништожи нивната посебност.
Ритамот на речениците
Така како што погледот го „скенира“ просторот во еден потег, во еден „швенк“, така и описот, иако често долг (како и погледот, впрочем), бара да биде соопштен во еден здив. Тоа може да наложи специфично барање во поглед на должината на речениците. Затоа и не е чудно што и во двата примера забележуваме долги и сложени реченици. Посебен ритам се добива кога таквите развиени реченици се прекинуваат со кратки, флеш-реченици, кои понекогаш се сведени на предикатот.
Но, Синѓан, на пример, е бескомпромисен. Тој го развива описот и не трпи граматичко омеѓување на мислата – дури и таму каде што речениците формално завршуваат, авторот става запирка и продолжува, во желба да ја задржи сликата во неговиот долготраен и незапирлив „швенк“. Во таа смисла, описот во прозата на некој начин се доближува до поезијата.
Треба уште да се каже дека описите ги збогатуваат и некнижевните пишани состави. Тоа е особено карактеристично во новинарското изразување. Описите се нужни при известувањето од местото на настанот, а особено при пишувањето репортажи. Но, дури и сериозните политички коментари и анализи можат да бидат освежени со дескрипции. Така, неодамна, една анализа на политичката ситуација, анализа која претендира да биде сериозна, ја почнав со еден ваков опис:
Пред некој ден го видов Никола Груевски на улица, спроти Градска болница. Облечен во својата спортска кожена јакна путинка, со своите големи чевли чаплинки на нозете што оддаваат впечаток на големина во секој поглед, со своите невешти, цврсти и симпатични преродбенички чекори, премиерот иташе бавно, носејќи пи-ар насмевка на лицето, ловејќи ги сите воодушевени погледи и испружени раце на случајните минувачи. Покрај случајните, се разбира, имаше и неслучајни минувачи, задолжени дискретно да се грижат за безбедноста на нашето земно божество.
Како што е познато, „јазикот на телото“ понекогаш кажува многу повеќе од јазикот со кој се служи политичарот. Барем од стилистички аспект, описот има свое оправдување и прецизна функција во спомнатиот текст.
(Во следното продолжение: Зошто толку многу грешиме кога ги редиме зборовите во реченицата?)
Фотографија: pixabay.com