НАЈГОЛЕМИТЕ ИЗНЕНАДУВАЊА ВО НАУКАТА Еве ја топ 10 листата на „Научни новости“

Кои се 10-те откритија кои го превртеле светот наопаку во последните 100 години? Дали денес можеме да се пофалиме дека добро ги разбираме? „Ако не знаеш да го објасниш со прости зборови, тогаш не го знаеш доволно добро“, оди еден цитат од Ајнштајн, иако во друг се вели „Нештата треба да бидат објаснети со

Еве ги Топ 10-те револуции во егзактната наука, според порталот „Научни новости“:

10. Законите на физиката не се исти од лево и од десно

 Ова откритие е познато и како „прекршување на паровите“ во физиката. Во 20 век, на физичарите им се чинеше очигледно дека гледањето на универзумот во огледало – префрлувањето од лево и од десно – не треба да има влијание врз точноста на нивните равенки. Херман Вејл, истакнат математичар кој почина во 1955 година, смело изјави дека „не може да има сомневање дека сите природни закони се непроменливи во однос на размена на десно со лево“.

Но, во 1956 година физичарите Цунг-Дао Ли и Чен Нинг Јанг објавија теоретски труд кој го сугерираше спротивното и речиси веднаш два тима експериментатори покажаа дека природата навистина разликува лево од десно.

9. Инертните гасови, сепак, не се инертни

 Сите го знаеме Периодниот систем кој на часовите по хемија ни задаваше главоболки. Во неговата погледна колона се кријат гасови за кои долго време се мислеше дека се интертни – не реагираат со ништо. Тоа се: Хелиумот (откриен на сонцето неколку децении порано, но не на Земјата сѐ до 1895 година), неон, аргон, ксенон, криптон и радон.

Сепак, во 1962 година, била објавена статија во „Научни Новости“ која го тврди спротивното: „ Соединение направено со инертен гас “, бил насловот. Во статијата се зборувале за соединението на ксенон, по име ксенон тетрафлуорид, кои биле добиено во Националната лабораторија Аргон во Илиноис. Откритие било толку големо, што морале да се менуваат учебниците по хемија.

8. Сите контитенти прво биле еден кој го викаме Пангеа

 Во 1915 геофизичарот Алфред Вегенер беше прв да предложи дека Земјините континенти некогаш биле собрани во само едно копно, наречено Пангеа. Потоа, во текот на милиони години, континентите се оддалечиле и дошле на нивните позиции какви што ги знаеме денес. За тоа време, неговата теорија била еднаква на ерес.

Но, не за долго. „Нови докази ја поддржуваат долгогодишната дебата за теорија дека континентите некогаш биле поврзани и се оддалечиле“, објавиле „Научни новости“ во 1963 година. Експериментите покажале дека мрдањето на тектонските плочи ги предвидува земјотресите и појавата на нови планини.

7. Нашите гени се направени од спирална ДНК

 Едно од најдраматичните откритија на минатиот век се случи во 1953 година, кога Џејмс Вотсон и Френсис Крик, водени од снимката на Х-зраци, произведена од Розалинд Френклин, ја сфатија двојната спирална структура на генетската молекула ДНК. Но, можеби најголемото изненадување дојде неколку години порано, кога Освалд Ејвери и неговите колеги од Универзитетот Рокфелер во Њујорк покажаа дека ДНК е супстанцијата од која нашите гени се направени.

До 1940 -тите, преовладуваше гледиштето дека гените мора да бидат изградени од некој вид протеини. ДНК беше само нејасна органска киселина. Но, во 1944 година, Ејвори и неговите колеги покажаа дека гените се состојат од нишки на ДНК, а не протеините.

6. Темна енергија

 До 90-тите години, теоријата за Биг Бенг за проширување на универзумот беше веќе меѓу научниците, но останаа многу други прашања. На пример, каква ќе биде судбината на универзумот? Повеќето експерти веруваа дека гравитацијата го влече универзумот и со тоа го успорува која тој сака да се шири.

На големо изненадување, во 1998 година, два тима на астрономи ја мереа светлината која доаѓа од далечни супернова-ѕвезди. Некоја чудна сила, која ја нарекле „темна енергија“ го туркала универзумот да се шири, а ѕвездите да се оддалечуваат.

5. А, има и темна материја

 Во триесеттите години од минатиот век, физичарот и астроном Фриц Цвики забележал дека брзините на галаксиите што се движат во групата наречена јата Кома не се совпаѓаат со равенките. Цвики заклучи дека некоја невидена материја – ја нарече Заматена Материја , или „темна материја“ – мора да демне во кластерот за да ги усогласи набљудувањата со законот на гравитација.

Астрономката Вера Рубин и нејзините колегите го потврдија ова и за многу други галаксии. Откако се дозна дека оваа „темна материја“ не може да се најде на Земјата, сѐ друго понатаму остана мистерија во врска со неа.

4. Атомската бомба и нуклеарната фисија

 Уште кога Ајнштајн ја објави својата E = mc²  физичарите почнале да „шушкаат“ дека е можно огромна енергија да се крие во секој атом. Само што, не им се чинело возможно дека таа ќе може да се искористи. Во 1938 година, Ото Хан и Фриц Штрасман почнале да бомбардираат јадро од ураниум со неутрони. Лисе Мајтнер (која соработуваше со Хан пред да побегне од нацистичка Германија) и нејзиниот внук Ото Фриш сфатија што се случи – јадрото на ураниумот беше поделено на парчиња.

Фриш веднаш му кажа на Нилс Бор и му рекол да се качи на брод и да дојде од Америка. И набргу откако пристигнал Бор, веќе изглегло и по медиумите: „Атомска енергија е тука” објавил „Научни новости“ во 1939 година, а во статија весникот ги уверувал своите читатели дека „физичарите се загрижени дека за можноста сиот свето да експлодира од нивните експерименти“.

3. Универзумот се шири и се тегне

 Филозофите и физичарите долго размислуваа за длабоките прашања за природата на вселената – дали е конечна или бесконечна, на пример, или дали имала почеток или постоела вечно. Но, скоро сите веруваа дека во целина вселената никогаш не се променила, туку само постоела, дека предметите во универзумот само ротираат и се вртат во циклуси кои вечно се повторуваат. Само неколку ретки луѓе(поетот Едгар Алан По, на пример) замислиле развој, менување на универзумот.

Но, во 1920 -тите, математичарот Александар Фридман сугерираше дека универзумот може да расте или да се намалува, врз основа на неговите решенија за равенките на општата теорија на релативност на Ајнштајн. Самиот Ајнштајн ја забележал таа можност порано, но намерно ги изменил неговите равенки за да предвидат непроменлив универзум, бидејќи во тоа време немал докази дека е поинаку.

2. Антиматерија

 Во 1930 година, „Научни новости“ известиле за еден неверојатно смел предлог на млад британски физичар по име Пол Дирак. Тој тврдел дека материјата – цврстината од која се изградени физичките објекти – всушност не е ништо повеќе од еден куп „дупки“ во вакуумот на просторот. Просторот, предложил Дирак, не е празен, туку е целосно полн со електрони обдарени со „негативна енергија“. Кога електронот ќе се помести од неговото првично место, тој ќе направи дупката што останува по него да има обратен – позитивен електричен полнеж.

Дирак сметал дека овој нов полнеж е прозивод на честица, на пример, на некој вид на протон. Но, потоа се покажало дека честицата е сосем нова и ја нарекле позитрон – античестица на елеткронот. Подоцна се дознало дека секој хемиски елемент има свој анти-елемент и дека антиматеријата во допир со материјата произведува многу енергија – која може да се искористи за, на пример, правење на ракетен мотор.

1. Принципот на несигурност

 Во 1927 година, Вернер Хајзенберг сфатил дека законите на Њутн, во кои сѐ е причина и последица не важат во квантната физика, односно кај најмалите честици во природата. Неговиот „Принцип на несигурност“ вели дека за една честичка (електрон, протон, хигзов бозон…) не можете истовремено да ги знаете брзината и местото на кое таа се наоѓа. Можете да го знаете само едното или другото.

Причината за ова? Мерењето на едното влијае на точноста на мерењето на другото. Се разбира, ова не важи за поголемите тела во нашето секојдневие. За едно топче голф или за еден баскет можат со огромна точност да се мерат и следат и двете нешта истовремено. Но, не и кај оваа „вознемирувачка идеја“ што ќе „направи револуција во нашите идеи за вселената… во уште поголема мера од релативноста на Ајнштајн“.

Идејата на Хајзенберг денес е основен принцип во квантната механика заедно со идејата за мачката на Шродингер која истовремено е жива и мртва, а се однесува на „несигурноста“ и различните резултати кои се добиваат ако го мерите спинот (вртењето) на еден електрон.