„Лошите шеги“ на Трамп

Откако предлогот на Доналд Трамп пред пет години САД да го купат Гренланд, експресно беше одбиен од данската влада како „апсурден“, многумина реагираа со зачуденост, отфрајќи ја идејата за таква купопродажба како неприфатлива. „Целосно бизарно, не знам дали ова ме вознемирува, или ме забавува. Не знам дали да се смеам, или, пак, да плачам“, беше коментарот на пронаешниот шведски премиер и министер за надворешни работи, Карл Билд.

Но Трамп, кој неодамна повторно зборуваше за идеите за купување и американска контрола врз Гренланд, всушност не е првиот кој актуелизира таков предлог. САД и порано, од страна на претходници на Трамп, четири пати планирале да го купат островот.

Според принципите на меѓународното право не постои пречка што оневозможува да се продаваат делови од сопствената државна територија. А такви зделки всушност и не се сосема редок случај. Можеби не толку во Европа како во други делови на светот.

Предлогот Трамп, значи, да понуди цена за да го купи островот Гренланд всушност не претставува ништо ново. Во 1946 година САД се обиделе да го купат големиот остров, кој е самоуправна автономна територија под суверенитетот на Данска. Тогашниот претседател Труман понудил цена од 100 милиони долари, но неговата понуда била одбиена, слично како што и предлогот на Трамп се отфрла од страна на официјален Копенхаген, а поради што Трамп во претходниот мандат ја откажа договорената посета на Данска.

Слично како и пред пет години, данската премиерка Мете Фредериксен деновиве повторно реагираше со изненадување, нагласувајќи дека „Гренланд не е на продажба“ и дека се надева оти понудата на Трамп не е целосно сериозна.

Но американските заложби за купување територии во Северениот Леден Океан, пред сѐ поради нивното геополитичко значење и енормните природни ресурси, не се единствени. По подолгиот период на купување земја и територии, меѓу другото, во Африка и Јужна Америка, Кина пред неколку години се сврти кон стратегиски важниот Исланд, а околу што се слушнаа низа критички гласови.

За првпат во Европа беше предизвикан политички немир околу масовното глобално купување земја и пристап до сировини од страна на Кина. Извесен кинески купувач настапил со понуда да купи 300 квадратни километри земја од приватен сопственик на Исланд, што е отприлика 0,3 проценти од вкупната површина на земјата.

Но, по низата изнесени критики, исландската Влада истапи со мислење оти таквата зделка би била незаконска и дека во предвид пред се треба да се земат државните интереси на Исланд. Тамошното министерство за правосудство покрена иницијатива за заострување на одредбите на законот според кој е веќе мошне тешко за воневропски државјани да купуваат земја на Исланд. Според критичарите, странските инвестиции се добредојдени, но Исланѓаните не би сакале да видат дека неколку проценти од нивната земја за краток период преминале во сопственост на странци кои не се поврзани на некаков посебен начин со нивната земја.

Се смета дека Кина веќе располага со преку два милиона хектари земјоделски насади вон сопствените граници, и планира да продолжи со купување земја во разни региони. Пред извесно време внимание привлече настојувањето на кинески бизнисмени да купат значаен дел од територијата на Австралија, голем токму колку што е и површината на Исланд – околу 103.000 квадратни километри. Австралиската Влада ја спречи зделката, која, како што беше оценето, би претставувала закана за националната безбедност на Австралија. Иако е сосема јасно дека Австралија можеби не би изгубила многу, имајќи предвид дека нејзините околу 7.700.000 квадратни километри се безмалку 80 пати поголема површани од територијата на Исланд.

Но државните интереси, значи, според данскиот или австралискиот пример, доаѓаат до израз во преден план, кочејќи го тркалото што ги забрзува преговорите околу ваков вид купопродажни зделки.

Ако во овој контекст го споменеме и Балканот, каде што не се актуелизираат купопродажби на делови од териториите на земјите, но затоа, пак, неретко се заговараат  други видови територијални „зделки“, од типот на размена на територии или прекројување на границите, кои не наидуваат на поголем успех, освен што поттикнуваат политички немир. На различни начини тоа е изразено и преку емоционалните состојби во поезијата, како, на пример, во стиховите на Гане Тодоровски: „…Толку се страхувам/, некоја јанѕа ме јаде/ да не би одново да Те раздадеме!…“ Сепак, можеби не е тешко да се претпостави, дека одговорот што би го добил Трамп на Балканот би бил веројатно приближно еднаков на одговорот што го доби од Данците.

И Карл Билд неодамна повторно се осврна на предлозите на Трамп, нагласувајќи дека ништо со сигурност не може да се претпостави околу тоа што тој ќе го преземе во текот на неговиот втор претседателски мандат. Но сигурно ќе има големо влијание како европската и глобалната безбедност ќе се развиваат во наредните години. „Би требало веројатно да ги затегнеме поцврсто нашите безбедносни ремени“, констатира Билд.

А за „раздавањето“ што Трамп го очекува, нудејќи пари за територии на други држави, расположението на данските граѓани повторно се отсликува преку нивното сфаќање дека станува збор за – лоша шега. И гротескна понуда која лесно се отфла.