Култура на илјада свенати цветови

Некој можеби ќе рече дека сликата со она ѓубриште на Матка е вистинската слика за Македонија. Но тоа сепак ќе биде малку претерано. Не многу, додуша, зашто ако се соберат на едно место многуте исти или слични „слики“ само од „метрополата“, тие зборови повторно ќе нѐ вратат во реалноста. Којашто де факто е далеку, далеку посурова ако на материјалното ѓубриште го додадеме духовното, на пример сето она што се случуваше околу Петре М. Андреевски и неговото за нас значајно творештво, вулгарностите проследени со аплаузи со коишто беше почестен, молкот на сите асоцијации и институции во коишто се вградени перото и мислата на Андреевски, на неговите колеги и писатели… Македонската култура денес е култура на кукавичлук, на простачко-провинцискиот принцип „не се замерувај“, култура на молк и на илјада свенати, засмрдени „цветови“.

Затоа, впрочем, никој претерано не се потресе, или засрами. И тоа не ме чуди. Како што и на сите кои поминале барем неколку години во, или низ, македонската култура, проблемот им е апсолутно познат. И јасен. И тука воопшто не станува збор за некаква заборавност за значењето на делото на Андреевски за македонската култура, или за некаква намерна негрижа. Ние сме изгледа таков народ – колку и да не сакаме во тоа да веруваме! – народ кој не почитува никаква вредност, особено не културна, кој едноставно заборавил што значела културата и тие дејци за неговиот идентитет и самобитност и што воопшто значи културата за самочувството на една нација. Велам, значи, заборавил, зашто некој – свесно или не, а јас сепак сум повеќе наклонет кон првото – во континуитет од онаа 1992 година ги потенцираше сите други аспекти на државноста, па и македонизмот, освен – културата. Сѐ беше поважно од тоа, особено надворешната политика од којашто со децении живееjа одредени цели семејства, па економијата (до мигот додека не се раскрчмија државните ресурси), па дури и спортот кој се покажа како особено профитабилна забава…  Резултатите односно плодовите на тие и такви „политики“ ги гледаме денес, не само или можеби најмалку низ призмата на „случајот Петре М. Андреевски“.

Зашто, по својата „природа“, оставнината на Петре М. Андреевски, онаа вистинската, духовната, е згрижена во библиотеките и во архивите. Не поради некаква наша голема грижа туку поради карактерот на тоа творештво. Што не е случај со творештвото на многумина други македонски културни великани чие творештво не може така лесно да се вдоми на неколку полици и само во четири ѕида. Оној локален вулгарен „фолклор“ што се случуваше околу книжевното творештво на Андреевски е помалку битен односно е небитен зашто на никаков начин не го допира неговото значење за нас. Тие уличарски вербални егзибиции само уште еднаш ја покажаа мизеријата на духот на поединци – зачудувачки дури и на „професор(к)и“! – и девијантните амбиции на поедини простаци да скокаат врз туѓите коски само за да бидат во фокусот на јавноста. Тоа ништо многу не менува во местото и значењето на Петре М. Андреевски за македонската држава и култура.

И затоа велам дека творештвото на Андреевски сепак има подобра судбина. Случајно. Што не може да се каже за творештвото на еден Хаџи Бошков, Мазев, Чемерски, браќата Манаки, Дрнков, Цветко Иванов, Муличковски, Константиновски, Шијак, Прличко, Милчин или Џувалековски… и многу, многу други чие дело е темелот на современиот македонски идентитет. Темелот за којшто никој, ама баш никој не се грижи или таа грижа е сведена на гола манифестантност, на инцидент. И за нив како да нема кој да напише ни два-три реда, барем да ги спомне во некаков контекст. Да не беше социјализмот не ќе имавме каде да го видиме ни Никола Мартиноски (без оглед што за таа цел мора да се оди до Крушево)!

И овде намерно не го спомнувам Лазар Личеноски зашто „провинциската епопеја“ со неговата спомен-куќа само ја потврдува нашата ординарна неспособност.

Следствено, ако посакате да се потсетите за тоа кој бил Петре М. Андреевски, ако го „немате“ дома, ќе го најдете во првата библиотека, па и поголема книжарница. Но каде ќе ги видите Хаџи Бошков, Мазев, браќата Манаки, Дрнков, Муличковски…? Ако, на пример, можевте да видите барем неколку дела од Мазев и Хаџи Бошков во постојаната поставка во Националната галерија, таа можност станува сѐ поретка заради провинциската „политика“ на институцијата и играње со поставката како кому ќе му текне. Музејот на современа уметност ниту планира постојана поставка, така што приказната за македонската култура почнува и завршува на зборови, на понекоја книга или монографија, и – толку.

Не велам, и не мислам, дека грижата за творештвото на спомнатите е лесна задача дури и за побогати држави, иако ни Македонија не ја сметам баш за сиромашна држава. Зашто, ако сме имале, и имаме, пари за сите глупости што поминале (не само) низ македонската култура како некаква „национална вредност“, како тоа го оставаме „неозначено“ вистинското значајно национално творештво? Или навистина ќе препуштиме на секакви уличари и „шекспиролози“ да нѐ подучуваат кој е кој и што е што, ќе ја „превреднуваат“ целата македонска култура низ нивната мракобесна диоптрија?

Затоа, сето ова одамна не е само културно прашање туку е првенствено национално и политичко. Инаку, според кои критериуми заслугите дури и на една Мајка Тереза за Македонија се поголеми од творечката оставнина на гореспомнатите уметници? И зошто не успеваме да обезбедиме – поточно: да обезбедат! – едно катче во централното градско подрачје посветено на делото на Мазев, и зарем скулптурите на еден Хаџи Бошков се помалку вредни од оној кич викан споменик на Ќосето? И зарем самонаречената македонска „филмска индустрија“ е навистина толку повредна од делото на спомнатите творци па секоја година „јаде“ по една потенцијална спомен-куќа или галерија?

Прелистувајќи ги современите книги, каталози, монографии за помладите македонски творци, не можете да се одбраните од зборовите „еден од најзначајните“, „еден од највлијателните“, „еден од најголемите“… современи уметници/пистели/музичари…, небаре пред нив не постоело ништо во оваа творечка пустина, небаре тие никнаа на некоја почва на Марс и некој ги спушти во „библиска Македонија“. Тоа и такво „почитување“ ним можеби денес нешто им значи, но утре ќе ги снајде истата судбина како и нивните спомнати претходници. А сепак, не слушаме, или тоа е многу ретко, некој да ги посочи токму тие претходници како онаа творечка, па и идентитетска база на денешното современо творештво.

Сакам да кажам дека македонската култура не само што се претвори во култура на илјада свенати и веќе засмрдени цветови туку македонскиот творец стана толку себичен што не го интересира ништо друго. Најмалку неговите учители, професори, претходници… Но тоа не е болка само на македонската култура, нели, целото македонско општество го засмрдеа разноразни неспособни, саможиви и неморални бедници. И токму затоа таквото општество, таквата „култура“ се подложни на секакви негации, на идентитетски узурпации и историски малверзации.

И повторно да се вратам на ѓубрето: луѓе кои не умеат да си го исчистат ѓубрето од главниот град, а потоа и од државата, не знаат што е култура. И уште долго нема да знаат, за жал. Затоа и се воодушевуваат на кичот што ги опкружува во сите сегменти на општеството, на турбо-фолкот што им ечи низ културниот крвоток и на „пифтијадите“ и „пастрмајлијадите“ како замена за културните лета, колку и да беа сиромашни! Ама затоа кандидати за градоначалници – еден куп.

Извор: Теодосиевски уметност