Кон пиесата „9“ од Гоце Ристовски: Намножување на отуѓеноста

Во својот драмски текст оригинално насловен „9“, авторот Гоце Ристовски искреирал буквално пост-модерна пиеса. Жанровски, неговиот драмски текст првично се претставува како камерна гротеска, но содржински, според својот интензивен драмски и широкиот естетски заграб, таа е дистописка универзална фарса, „божествена трагедија“ како што самиот автор ќе го поднаслови своето драмско дело. Неговата сценска предлошка е еден вид складно изграден, мозаичен компендиум на бројни драмски асоцијации, мисли, маркантни тарнс-цивилизациски идеи и синтагми, поетски и прозни референци на мисли и знаменити дела во опфат токму – од модерното до постмодерното доба на светската сценска чувственост и на критичката, хуманистички ангажирана уметност на драмската реч. Накусо, „9“ е пиеса за најкрупните од парадоксите кои човештвото ги живее последново столетие „и кусур“, драмско дело со голема густина, кое во својата мисловна жижа формирана како Клеовска декомпонирана слика, всушност ја проектира распуканата глетка на оваа во суштина анти-историска современост. Во таа слика што Ристовски драмски вехементно ја сугерира, под разбиената лупа на вредностите се збираат елементи од еден парадоксален, какофониски калеидоскоп со очудувањата над отуѓувањата, сѐ побројни, саркастично намножени низ постмодерната, искршената леќа на ова сценско дело, толку многу, што веќе се недобројни; и кои, според законот на инфлацијата на безвредности, се закануваат да го уништат секој зрак на човечност во универзалната (оттука и во локалната) социјално задушена индивидуа…

„9“ е формула за очудената аритметика во која е укинат човекот од вер(б)а и доверба, еден пост-модерен само навидум ироничен крик и црнохуморна фарса, за циркусот („театарот е општество во мало, општеството е театар на големо. Светот е еден голем циркус“ – сц.2, стр.17), во драстична гротеска во која сѐ – од односот меѓу класите, партиите, власта, но и љубовта, човечките вредности, интелектуалните идеализми, моралот на секојдневието, етиката во поведението, хуманистичките политички активизми… до односите меѓу половите – е укинато и при кои, светот и човекот конечно завршуваат во црната дупка на цивилизацијата на очајот, на бесмислата; и, наспроти историската критичка и „корективна“ виталност на модерниот – а цело столетие стар надреализам – сега, веќе, во очајот на новата фикционалност, онаа на гротескниот… суб-реализам.

За да го опише тоа пропаѓање со аритметичка прогресија (множење со највисокиот од едноцифрените броеви!) во стерната на исклучивиот егоизам, на прагматизмот, на меркантилноста, апсолутниот консумеризам, експлоатацијата, недовербата, суровоста без непријателството и парадоксалноста без човечка мерка и со смисла единствено самата на себе си, авторот Ристовски поаѓа од вредностите на пост/модерната драматургија. Читајќи ја неговата пиеса добивате впечаток дека тој спонтано и даровито пре-изградува дело по трагите на европската анти-драма, особено на анти-пиесите и театарот на тривијалноста на Ежен Јонеско, но и на една од методите на Брехтовиот театар, низ ненадејни очудувања по пат на упади во сценското дејствие, со директните ирониски обраќања на гледачите („Досадно ми е! Можеби и на публиката и е досадно?“, сц.2, стр13)… сѐ до црнохуморниот апсурден театар на Душан Јовановиќ и на Б. Србљановиќ којашто, на пати („Врат од стакло“ на пример), одново му се обраќа на циничниот и парадигматичен театрализам на Д. Јовановиќ; за потоа, инстанца по инстанца, во вкупно деветте сцени, според доследно спроведената нумерологија на неговата пиеса, на мал драмски простор, авторот на „9“ успева да состави и изгради очудена слика на цела една вселена од темелни цивилизациски, логички и вредносни изневери, парафразирајќи парадоксални информации од весници, цинични искази на знаменити но и на незнаменити личности (директорот на ЦИА, А. Далс, германскиот левичар Гр. Гизи), приведувајќи критички стихови (на битникот и социјален бунтовник А. Гинзберг и на рускиот авангардист Д. Хармс) и цитати на торби од светски писатели (Шекспир, О. Вајлд, Борхес, И. Андриќ) и композитори (Равеловото „Болеро“, сигнификантната употреба на Моцартовиот „Реквием“ и на „Деветтата симфонија“ на Бетовен), така градејќи ја својата контрастна, критичка космографија, сликата за човековиот космос со аритметичка прогресија вшмукан во вчудовидната црна дупка на симулакруми („Сѐ е привид! Вселената е холограм. Ние сме букви во бескрајна книга“ – според Алан Гинзберг, сц.6 стр. 42), на бесмислата и воопшто на универзалната драма на смртта на алтруизмот, на сочувственоста, на љубовта, на човечката сомилост…

Светот облечен во циркуското руво динамично, низ одлично водени, црно-хуморни дијалогизирања ги соголуваат двата, сосем доволни, динамично контраполирани лика, Мажот и Жената – тие далечни до крај изневерени консеквенции на Адам и Ева во изгубениот рај на човештвото перманентно гонето, од нивниот примордијален, во својот финален грев во кој константно (намножено според таблицата на множење со 9) се изневерува мерката и вредноста на другиот, пиесата на Гоце Ристовски исходува со еден впечатлив пресврт: откривањето на  колосалниот трагизам, присушт на ова отуѓено доба, соголувањето на бесмислата дури и на смртта како разрешница за проклетството на осаменоста. Тука неговата пиеса се разоткрива како жесток хуманистички крик спроведен во Брехтов дидактички манир („Почитувана публико! Имајте разбирање за нас!… Ние постојано умираме на оваа сцена, а сѐ уште сме живи. Милост бараме. Сожалете се на нас!…….“).

Во тие рамки, експлодира жестоката порака за очајот на човекот среде потопот на бесмислата, на оваа пиесата која говори за светот на врвно (оттука и дефинитивно) мултиплицираните отуѓувања: цивилизацијата заглибена во изневери, хипокризии, двојни етички стандарди, популизам, на новиот колонијализам, на суровите изживувања над немоќните и инфериорните, на неконтролираното профитерство, бездушна комерцијална медицина, нехуманото царување на фармецевтските гиганти кои произведуваат лекови за континуирана продажба, не за коренито лекување; на генетски модифицираните организми (ГМО), во совремиево (на пост-реалноста) на дефинитивно зацарувана лага и симулакричност, што ги произведуваат моќните држави, политичари и тајкуни за своето добро, дури и за своите изживувања со потчинетите, класи, држави, народи…:

„Ние немаме големи барања за себе. Бараме смрт. Бараме нешто толку просто и едноставно – смрт, не постојано умирање. Почин!…нашето природно право, оти животот е неподнослив! Бараме ослободување и олеснување!“ (сц.8, стр. 53) и уште „Жената: „Нов и похуман свет? Дом на сите праведници? Празни зборови!“ (сц. 9, стр.59)… за конечно авторот да го открие врвниот пароксизам на својата пиеса:

„Мажот: Надежта умира последна. Прво умреа луѓето. Се испотепаа меѓу себе“ (сц.9,  61) … и:

Мажот: „Батериите ми се испразнети. Треба да ги наполнам.“

Жената: Се чини моите се на крај. Што ќе правиме ако снема струја?!“ (на самиот крај од пиесата).

На тој начин, пост-модерната анти-пиеса на Ристовски, населена со црнохуморна духовитост и парадоксалност – со доминантно присуство на театарскиот дух на Јонеско – во самото големо финале доживува уште една, неочекувана, вешто креирана трансформација: преминува во негативна утопија, во циничен Sci-fi во кој стануваме свесни дека како ликови во дуодрамата „9“ не се појавуваат и не спорат ниту полови, ниту родови, ниту типови, ниту претставници на класи, ниту карактери, ниту луѓе, туку два електрично напојувани роботи. Во една сосем реална дистопија на стварноста без човечки суштества. И без хумани вредности. 9х9=81. Врв на основната таблица на можење. Ултимна симболичка аритметика. Нема повеќе. Тоа е врв. Или пак дно. Во секој случај, крај на светот што (се) множеше со помали, а повистинити вредности.

Томислав Османли