„Кодошки закон“ за лов на илегални мигранти

Обрачот околу мигрантите со нерегулиран статус во Европа сѐ повеќе се стега. Законот за обврска за информирање и пријавување на азиланти и мигранти без довола за престој во Шведска, наречен од страна на критичарите „кодошки закон“, кој го предложи конзервативната влада, поддржана од екстрмно десничарската партија Шведски демократи, се очекува да биде усвоен во Парламентот-Риксдаг веќе на почетокот на 2025 година.

Околу овој контроверзен законски предлог во изминатиов период се водеше жестока јавна дебата и се одржуваа низа протести и демонстрации во кои учествуваа голем број вработени во јавниот сектор. Изворната замисла беше вработените во здравствениот систем, во училиштата, во социјалните служби, во библиотеките и низа други категории на вработени во општинските и државните институции, да имаат обврска да ги контролираат и пријават сите лица кои немаат регулиран статус за престој во земјата.

Протестите, организирани од страна професионални здруженија, синдикати и организации за заштита на човековите права, беа масовни, со порака дека вработените во јавниот сектор не можат да ја имаат улогата на гранична полиција. Поткажување и пријавување на ученици и луѓето кои бараат помош е директно спротивно на законите и на професионалната етика, а за многумина е незамисливо на таков начин да се постапува со пациенти или деца, кои, всушност, очекуваат и треба да добијат помош и поддршка.

Извесен позитивен резултат сепак беше постигнат со упорното протестирање. Шведската влада деновиве соопшти дека од обврската за информирање и пријавување во полиција на илеглани имигранти ќе бидат ослободени вработените во училиштата и во медицинските установи. Тие, барем привремено, ќе можат да здивнат, додека екстремните десничари не истапат со нови заострувања на мерките за протерување на лица кои немаат право да останат во земјата.

Шведската влада пред извесно време се пофали дека сѐ поголем број луѓе, меѓу кои најмногу со потекло од Ирак, Сомалија или Сирија, ја напуштаат Шведска, иако моментно не е доволно јасно во колкав обем се регистрирани т.н. доброволни повратници кои се иселуваат.

Шведска, се разбира, не е единствената европска земја во која оваа проблематика добива широк медиумски публицитет и станува сѐ поприсутно прашање во секојдневието на обичните граѓани, како дел од растечкиот тренд на политички заложби за криминализација на солидарноста и поддршката што им се изразува на луѓе без документи. И владата во Финска ги разгледува можностите за проширување на законската рамка за обврската на пријавување на мигранти без дозвола за престој, додека во Германија службите за социјална заштита веќе две децении се борат со обврската да информираат за такви случаи кај надлежните органи.

Беа регистрирани и сериозни меѓународни критики во однос на предложениот „кодошки закон“. „Тоа е целосно нехумано“, оценија од меѓународната организација за заштита на правата на мигрантите без документи, ПИКУМ, со седиште во Брисел. Доколку се применат такви законски решенија, велат од оваа организација, луѓето ќе бидат преплашени и нема повеќе да се осмелуваат да бараат помош од институции, знаејќи дека ќе бидат пријавени во полиција.

Сличен закон беше воведен и во Велика Британија во 2012 година, со кој на лицата кои не можеле да докажат дека располагаат со законско право да живеат во земјата, им бил ограничуван пристап до пазарот на труд, отворање на банкарски сметки, полагање за возачка дозвола и други основни услуги. Но тие мерки биле укинати четири години подоцна, бидејќи се покажало дека дури и многумина од оние кои престојувале легално во земјата, не можеле да го докажат својот статус и често биле погрешно класифицирани како илегални доселеници. Од ПИКУМ сметаат дека Шведска би можела да го има истиот проблем, доколку помине новиот закон.

Резултатот, и покрај неопходноста од ефикасна законска регулатива во оваа област, поради потребата да се воспостави контролирано доселување, би можел, всушност, да биде поголема дискриминација и зголемување на стравот меѓу луѓето кои би ризикувале да бидат протерани.

Во секој случај, движењето на мигранти во зоната на Шенгенскиот договор, без одобрена дозвола за престој, станува се поголем трн во окото во голем број ЕУ-членки. Германија лани го засили враќањето на баратели на азил од повеќе земји, меѓу кои и од Македонија, Србија и Албанија, чии молби биле одбиени. Бројот на азиланти во Германија во 2023 година беше зголемен за повеќе од една четвртина, во споредба со претходната година.

Европската комисија во октомври годинава соопшти дека ќе предложи нов закон што ќе поддржи протерување илегални мигранти. Претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, во писмо до членките на ЕУ порача дека „Комисијата ќе претстави нов нацрт-закон“ со „јасни обврски за соработка за вратените лица и желба за ефикасно рационализирање на процесот на враќање“.

Засега останува нејасно колкумина би можеле да бидат протерани доколку, меѓу другото, стане реалност споменатиот закон за обврска на пријавување на мигранти без документи во Шведска. Но едно е сепак сигурно – екстреманата десница во Европа настапува трпеливо и истрајно, чекор по чекор, со своите намери драстично да ги ограничи мигрантските приливи, поттикунвајќи го со тоа порастот на расизмот и стигматизацијата на ранливите групи во општеството. Она што до само пред четири-пет години меѓу широки слоеви на населението се сметаше за екстремна, авторитарна и ксенофобична реторика, се чини постепено се повеќе се нормализира.

Надежта и понатаму е насочена кон граѓаните вработени во јавниот сектор, кои и покрај сите притисоци и закани нема да сакаат да ја прифатат улогата на поткажувачи и изнудени „кодоши“.