J’accuse! Факти како се убива правдата во Македонија!

Ме прашуваат луѓе, во медиумите и на социјалните мрежи, зошто го бранам Орце Камчев. Не се лутам, прашањето е легитимно.

Некои прашуваат, а некои обвинуваат. Порталот Фронтлајн, на пример. „Героски застана на страната на Камчев“.  Има и такви кои клеветат. Сум зел пари. Сум бил поткупен. Требало и јас да завршам во притвор, заедно со Камчев и со Мијалков…

Лажните обвинувања, клеветите и заканите не се легитимни. Во нормални околности, за тоа некој би требало да одговара. Но, не живееме во нормални околности, јасно е тоа.

Многу добро познавам дел од луѓето што се продаваат за некакви борци за слобода и за правдини, а создаваат атмосфера на јавен линч. Во принцип, настојувам да не ме дефокусираат и да не губам време и енергија во полемики со нив. Тие тоа не го заслужуваат. А сепак, гледам како се стеснуваат свеста и храброста да се трага по вистината, да се бранат принципите. И затоа, почитувани читатели, не можам да одолеам да проговорам тогаш кога гласот на ретките трагачи по вистината се губи во вревата што ја создаваат апсанџиите и јакобинците.

Немам намера да се бранам себеси. Тоа не. Напротив, ќе ве соочам се аргументите. А тоа значи дека денес јас – обвинувам!

Притворот не смее да биде одмазда и тортура

Пред сѐ, сакам да ве предупредам дека борбата за правда не е борба за апсења. Кој мисли поинаку, може веднаш да престане да чита. Кој мисли дека целата расправа треба да заврши со онаа мисла „ако не си апсел, ќе те апсат“, со мене е на различна бранова должина и ние никогаш нема да се разбереме.

Јас борбата за правда ја разбирам како борба за принципи, за слободи, за човекови права и за процедури. Сите тие вредности го сочинуваат системот на владеење на правото, наспроти системот на арбитрерна правда, во кој моќните и силните обвинуваат и пресудуваат кој и за што е виновен и во кој, всушност, не се докажува вината, туку невиноста.

На хартија, во Македонија владее правото. Во пракса, знаеме веќе, владее концептот на „револуционерна“, арбитрерна правда. Не сум наивен, се разбира, ги разбирам проблемите и ризиците, но мислам дека сериозните луѓе треба да веруваат во базичниот дизајн на системот, а не да се прилагодуваат на неговите многубројни компромитации. Јас така верувам во системот – верувам во правните принципи стари со векови и со милениуми, верувам во словото и во духот на законите, верувам дека слободата на човекот е неприкосновена, а правдата се опслужува во строго форматирани и регулирани постапки.

Мерката притвор, на пример, се изрекува само во исклучителни случаи, кога не постојат други начини да се спречи осомничениот да избега, да влијае врз сведоците или да го повтори делото. Ова не е моја измислица, така вели законот. Тоа е базичен стандард што го гарантира правниот систем. На хартија, да повторам. Притворот не смее да биде казна, одмазда или притисок врз осомничениот да „попушти“ и да „пропее“ во истрагата. Ако е тоа, тогаш е тортура.

Јас во овие принципи и стандарди цврсто верувам. Тие се универзални и важат за сите. Или барем би требало да биде така. И затоа, без предрасуди кон било кого, без оглед на тоа кој е на власт и во милост, а кој е во немилост, за овие принципи се борам. Толку колку што можам. Како новинар. Како човек кој освоил простор во медиумите и си зел слобода да пишува како што мисли. Дури и тогаш кога за тоа мора да се плаќа висока цена. Како сега. И како многу пати до сега…

Како ги бранев „криминалците“ и зошто

Еве, ќе посетам само на дел од мојот импозатен опус на „одбрани“ на „криминалците“.

Јавно застанав во одбрана на осомничените и на обвинетите во случајот „Пајажина“, во кој страдаа Велија Рамковски, неговото семејство и неговите најблиски соработници. Без прејудицирање дали и за што би можел да биде одговорен и огласен за виновен, тврдев и сѐ уште тврдам дека процесот беше политичка конструкција и компромитација на правниот систем.

Јавно се бунтував и поради изречените мерки притвор во овој случај, посебно против притворањето на осомничените жени. За ова сторив и нешто друго. Седнав и напишав приватно писмо до Али Ахмети, кое стаса на неговата адреса со посредство на мојата пријателка Теута Арифи. Го молев да го искористи своето влијание кај Никола Груевски жените да се пуштат да се бранат од слобода. Не успеав. Но, не помогна ни молкот на некои луѓе кои беа најблиски на овие несреќни жени и кои не се осмелија да бараат слобода за нив, плашејќи се да си турат трн во здрава нога.

Кога јас бев застанат „на страната“ на Рамковски – постојано, кано клисурине, драги мои! –  некои други мои колеги беа на спротивната страна. Попристојните од нив молчеа и гледаа сеир, оние другите крекаа во хорот кој бараше јавен линч на обвинетите. Сите тие заедно денес се големи борци за правдини. Истите луѓе кои тогаш ме обвинуваа дека „штитам криминал“, денес ме обвинуваат дека „ја бранам мафијата“. Перверзија!

Застанав и во „одбрана“ на поранешниот директор на Фондот за здравство Ѓорги Тренковски, кога Груевски го уапси за ништо, за глупости, заради одмазда. Ѓорги не заборава, повремено ме потсетува и ми вели дека во притвор ја читал мојата колумна и дека таа му значела многу, повеќе од утеха. Тешко е да се лежи невин во македонските казамати…

Го „бранев“ и новинарот Томче Кежаровски. Со коментари и со насловни страници. Ама и на друг начин, за кој Томче не знае, барем не од мене, не до сега. Не знае Томче кој вршеше притисок врз опозиционерот Зоран Заев активисти на СДСМ да протестираат пред Судската палата, заедно со новинарите. Знае Заев…

Го „бранев“ и Зоран Божиновски кога беше во притвор во Белград. Се залагав нашето новинарско здружение да се огласи со апел тој да биде ослободен од притвор. Не само јас. И се роди таков апел. А не мислеа сите дека треба. Не мислеа сите дека Зоран е новинар што ја заслужува нашата поддршка. Можеби затоа српското здружение го поддржа пред нашето, без калкулации. Патем речено, Божиновски најдобро може да посведочи дека јас баш и немав лични причини да го бранам. Попрво ќе беше обратно. Но, принцип беше во прашање.

Немав лични причини јавно да барам Бојан Јовановски, обвинет во случајот „Рекет“, да биде пуштен во домашен притвор, тогаш кога му се влоши здравствената состојба. Да бев како некои, кои јавно секој ден пишуваат кој треба да умре и зошто, веројатно ќе барав Боки да цркне во притворот. Но не, јас се заложив човекот да се пушти на слобода, да се лекува, затоа што цврсто верувам дека никој не смее да биде казнуван со уништување на здравјето.

И ете, да запрам тука. Имам јас голем „минат труд“ во она што го сметам за легитимна и неопходна одбрана на правниот систем и на човековите права. Правата на одбрана и на фер судење се едни од клучните за системот. Некои таа моја борба ја сметаат за поддршка на криминалот. За жал, денес ме напаѓаат, или мудро молчат, дури и луѓе на кои некогаш многу им значела мојата „одбрана“. Така е тоа животот, некои луѓе се однесуваат како во народната – помина зимата, ебати гуњата.

Секој може да биде притворен со белешка на тајната полиција

Апсењето и притворањето на Орце Камчев е случај на експлицитно газење на принципите и на процедурите. Би сакал тоа некој да го оспори, ама тешко. Еве ги фактите.

Иницијативата за ова апсење ја има тајната полиција. Подготвена е службена белешка на АНБ, во која се тврди дека осомничениот се подготвувал за бегство. Таа белешка е единствениот доказ врз основа на кој на Камчев му е определен притвор. Шокантно е сознанието дека на одбрана не ѝ било дозволено да изврши увид во белешката. Замислете, таа на суд била прочитана! Фалело само да се пушти монтиран аплауз. Во она што било прочитано, пак, не се спомнале никакви детаљи или докази. Тоа се потврди и со првото јавно соопштение во АНБ, од кое се гледа дека тајната полиција или не сака или не може јавно да соопшти детаљи за божемното бегство во подготовка. А мислам дека не може, затоа што детаљи нема. Нема, бидејќи подготовки за бегство – немало.

И погледнете, само малкумина чесни и храбри луѓе јавно ги поставуваат неизбежните прашања. Како е можно во демократска земја, во која владее правото, некој да биде притворен врз основа на белешка на тајната полиција? Камо наредба на јавниот обвинител да постапува тајната полиција? Камо судски налог? Како е можно еден таков документ да се смета за основа за одлука за притвор, без да се презентираат никакви други докази? Смеел ли судот да не ѝ дозволи на одбраната да изврши увид во таа фамозна белешка, која наводно е крунски доказ дека осомничениот подготвувал бегство? Која е причината поради која на осомничениот му е ускратено правото на увид во доказ на обвинението?

Ако денес не си ги поставиме овие прашања, утре секој може да биде притворен врз основа на службена белешка на тајната полиција. Секој што се движи во близина на граница може да стане потенцијален бегалец од правдата. Секој што разговара со лице под истрага или со осомничен, може да биде прогласен за помагач во подготовки за бегство. Можностите за манипулации се неограничени.

Еве ви пример. Неодамна провладините мегафони проширија лажна вест дека Сашо Мијалков од бегство ми испратил смс-порака. Јавно бев „испрашуван“ зошто тоа не сум го пријавил во Обвинителството. Јавно се бараше да се вештачи мојот телефон. Јавно и лажно бев обвинет дека сум бил соучесник во бегство. Потоа, откако мегафоните конечно се убедија дека веста е лажна и дека немало никаква порака од Мијалков до мене, некои од лажговците јавно и се извинија. Само некои…

Денес се прашувам, што ако АНБ напишеше службена белешка врз основа на фактичката вистина? Јас во телевизиско интервју кажав дека сум му испратил порака на Мијалков на денот на неговото „исезнување“, во која барам да ми ја потврди веста дека му е определен куќен притвор. АНБ можела да напише дека и тоа е помагање на бегство. Во белешката можеле да допишат дека јас имав повеќе контакти со осомничениот Мијалков, поврзани со мојата професионална обврска да ги презентирам и завршните зборови на одбраната, а не само на обвинението.

Ќе беше ли сето тоа достаточно да бидам осомничен и притворен? Веројатно. Ако планот бил таков.

„А непријателот поткопуе…“

Ова ме враќа во годините кога зборувавме за семоќта на тајната полиција. И кога се правеа реформи во МВР, чија цел беше да се оствари цивилна контрола врз работата на тајната полиција. Беше тоа пред триесеттина години. Боже, зарем не сме мрднале ни чекор напред?

Ова ме потсетува и на оние митски сцени од филмот „Среќна нова ‘49“ на Столе Попов, во кои инспекторот на ОЗНА (го игра феноменалниот Душко Костовски) го убедува неправедно притворениот Драгослав (сугестивниот Мето Јовановски) да си поседи уште малку во притвор, да ја докаже својата невиност, да „соработуе“, бидејќи „Исток нѐ отпиша, а Запад не нѐ запишуе“.

 

Да, драги мои, денес цела една булумента апологети „соработуе“ со хибридниот режим на Зоран Заев, затоа што ова се „гадни времиња за народното стопанство“, а „непријателот поткопуе, нашиот внатрешен непријател“ (уште две реченици од тој прекрасно одглумен дијалог на инспекторот на ОЗНА). Луѓе за кои сум мислел дека имаат доблест и минимум дистанца од властодржците, денес јавно искажуваат спремност да се погазат сите принципи и сите човекови права, само за да се спроведе некаква нивна „правда“, само заради одмазда. Неразбрани луѓе, кои не сфаќаат дека тркалото се врти и дека утре можеби апсанџиите ќе бидат апсени.

Така беше и во режимот на Груевски. Всушност, можеме да зборуваме за нијанси и за амплитуди, но кај нас така било секогаш. Притворот во Македонија е мерка која се определува заради измачување на осомничените и обвинетите, за оштетување на нивното здравје, за напад врз нивните бизниси, за уништување на нивните семејства… И затворот исто. Условите за живот во овие институции се нехумани. Со еден збор, притворот и затворот во Македонија се класична тортура.

И затоа се залагам за крајно рестриктивно определување на мерката притвор, за блага казнена политика и за алтернативни начини на отслужување на затворските казни. Такви нешта има во други земји. Има и тука блиску до нас, во соседна Србија. Пишував фермани и за тоа. Бидејќи сум убеден дека и казнувањето на луѓето не смее да биде нехумано и понижувачко. Како што е кај нас за жал.

Што постигнувам со моите „одбрани“?

Ете, се потрудив да објаснам што, всушност, бранам, „бранејќи“ го Камчев. Некои ме прашуваат – а што постигнуваш со твоите „одбрани“?

Тоа е одлично прашање. Ме мачи и мене. Да има некој умен меѓу властродржците да размисли што постигнувам со моите „одбрани“, би сфатил дека јас, несакајќи, можеби ѝ штетам на мојата „кауза“, дека на некој начин ги легитимирам нивните срамни апсанџиски и одмазднички акции. Ако ништо друго, кога ќе бидат прашани дали сите оние на кои им било повредено правото на одбрана и на фер судење добиле можност барем некому и некаде да се пожалат за тоа, властодржците ќе можат со прстот да покажат кон мене и да речат – ете, оној ги бранеше јавно и пишуваше фермани за нив!

Сепак, дури и тоа не ме спречува да ги бранам принципите во кои верувам. Всушност, раков веќе, јас сега не бранам, јас обвинувам. J’accuse! Како Емил Зола во отвореното писмо во кое го обвинува францускиот претседател за неправедното притворање на Алфред Драјфус, офицер во француската армија, кој бил осуден на доживотна казна затвор поради шпионажа. Во тоа писмо Зола укажува на судските грешки и на недостатокот од докази. И на Драјфус му било ускратено правото да ги испита доказите против него. Меѓу другото…

Ова, господине, се факти кои објаснуваат како се убива правдата!

Емил Зола Отворено писмо, Ј'accuse, 1898 година

„Ова, господине, се факти кои објаснуваат како се убива правдата“,пишува Зола во отвореното писмо, објавено во либералниот „L ‘Aurore“ на Жорж Клемансо, на 13 јануари 1898 година.

Во моите написи, почитувани читатели, изнесувам факти кои објаснуваат како се убива правдата во Македонија. Толку е едноставно. И тешко. Можеби тоа некому не му се допаѓа, но јас немам намера да престанам да трагам по вистината.