И „рафинираниот“ француски предлог не решава ништо, само создава нови проблеми

Јас не гледам суштински промени во „новиот“ француски предлог. Тој навистина е малку „рафиниран“, како што вели француската амбасадорка во Софија, но во основа е ист со претходниот.

Како и стариот „екстра вирџин“, така и новиот „рафиниран“ предлог не решава ништо битно и не значи симнување, туку одложување на бугарското вето до втората меѓувладина конференција. Првата ионака ќе биде „политичка“ и свечена, претпоставувам.

Секако, за почит се напорите што ги вложил премиерот Димитар Ковачевски македонскиот јазик да не се оспорува во преговарачката рамка, во неа да ги нема протоколите за историските прашања и да не се обусловува првата меѓувладина конференција.

За жал, тие напори за подобрување на францускиот предлог не дале преголем резултат. За што вината, се разбира, не треба да се бара кај Ковачевски. Прасе не се гои пред Божик…

На пример, таква промена наводно била извршена за прашањето за македонскиот јазик, кој, според министерот Бујар Османи, бил еден од најголемите проблеми во преговорите. Па сега, голем јазик, голем проблем, го личи… Како и да е, во Преговарачката рамка со ЕУ сега има чиста формулација за македонскиот јазик, само со забелешка на бугарскиот претставник која ќе влезе во записникот, дека Бугарија нашиот јазик го смета за дијалект на бугарскиот. Не знам дали ова навистина е новина, ама знам дека кога пред неколку дена ја коментирав „старата“ верзија на предлогот, идејата ова прашање да се адресира со унилатерална изјава на Бугарија за нејзиното разбирање на темата, како и евентуално со наша „реплика“, ја оценив како добар методолошки пристап во предлогот на Макрон. Што е сега новото?

Втора битна промена наводно е прашањето кога, всушност, ќе почнат преговорите. Наместо после измените на Уставот, како во првата верзија на предлогот на Париз, преговорите на Македонија со ЕУ сега ќе се „отворат“ веднаш, но преговарачката рамка ќе се презентира дури по внесувањето на Бугарите во Уставот. Тогаш, всушност, ќе почне вистински да се преговара. Ете и тоа е една од клучните „козметички“ интервенции во трите документи што го сочинуваат францускиот предлог.

Во предлогот сега навистина ги нема и протоколите по член 12 од Договорот за добрососедство, со кои се мери напредокот за спорните прашања (историјата, учебниците, спомениците, говорот на омраза итн), но сега се спомнуваат „годишни прегледи“ за имплементацијата на Договорот, атрибуирани на истиот член 12. Не по врат, по шија!

Значи, да не се лажеме. Промените во предлогот се козметички, незначителни, дури и манипулативни.

Три работи мислам дека се јасни:

Прво, преговорите меѓу Македонија и ЕУ суштински ќе почнат дури откако ќе го смениме Уставот, за да ги внесеме Бугарите во Преамбулата. А тоа нема лесно и брзо да се случи, ако воопшто се случи.

Непозната е формулацијата со која Бугарите би биле запишани во Уставот. Софија има јасен став дека не прифаќа малцински статус на бугарската заедница во Македонија, не прифаќа Бугарите да бидат уставно третирани како и Хрватите и Црногорците. Каков е ставот на нашата влада за ова? Тешка битка ќе се води за ова прашање…

Освен тоа, нема двотретинско мнозинство во парламентот, неопходно да се усвојат измени на Уставот. Опозициската ВМРО-ДПМНЕ засега е целосно маргинализирана и исклучена од преговарачкиот процес, па најмалку поради тоа, нема и политичка обврска да биде „конструктивна“. Ако се инсистира на парламентарно мнозинство со капацитет легално и легитимно да го измени конститутивниот акт, овој пат веројатно ќе мора да се оди на предвремени избори. А и тоа не е гаранција дека ќе се оствари посакуваната цел.

Второ, фатална маана на францускиот предлог е што тој овозможува целосна промоција и поддршка на бугарските барања во Преговарачката рамка. Затоа, впрочем, Софија без двоумење го прегрна и институционално го одобри чедото на Макрон.

Ако можеме да полемизираме за тоа дали е исто или не е исто да се каже „протоколи“ и „годишни прегледи“ за имплементацијата на Договорот за добрососедство, нема дилеми дека Договорот по себе е таму, во Рамката, заедно со Преспанскиот. И тоа во најважниот дел, наречен Фундаменти, без чие усвојување Европската Унија нема да преговара со Македонија за другите теми.

Ако Преспансккиот договор е завршена приказна, Договорот со Бугарија е отворена книга. Или, подобро речено, отворена рана. Темата за т.н. заедничка историја ги актуализираше тезите за бугарството на македонската нација до 1945 година. Тука е коренот на сите проблеми во односите меѓу Македонија и Бугарија.

И трето, ако се прифати францускиот предлог, за сите спорни теми, кои директно ги засегаат идентитетот и самобитноста на македонската нација, теми за кои Скопје и Софија спорат повеќе од седум децении, Македонија сега ќе преговара со Европската Унија и со сите нејзини членки. Ете, тоа ќе биде резултатот на внесувањето на Договорот со Бугарија во Преговарачката рамка.

Спорот меѓу Македонија и Бугарија ќе стане мултилатерален, со одлучувачкото влијание на Софија, преку можноста таа да стави вето на каква било одлука во врска со имплементацијата на Договорот за добрососедство.

Што требаше да се стори?

Искрено, немам добар одговор на ова прашање, зашто не знам што воопшто и можело да се стори откако Заевата влада на ваков начин ги закашка работите со Бугарија…

Неодамна на премиерот Димитар Ковачевски јавно му предложив да се заложи формулата од францускиот предлог којашто е применета за јазичното прашање, да се примени за сите прашања за кои Софија спори со Скопје. Имено, унилатералната изјава на Софија на првата меѓувладина конференција може да ги адресира сите отворени историски прашања и теми (не само прашањето за јазикот), а во Преговарачката рамка да се каже дека Бугарија и Македонија ќе продолжат да разговараат и да бараат решенија за целосна имплементацијата на Договорот за добрососедство. И тука да се стави точка.

Ама тоа е „како мали Ѓокица замишља…“ Не знам дали воопшто било можно вакво нешто да се предложи сега. Не знам и дали некој сериозно ја сфатил оваа моја идеја и дали го разбрал нејзиното значење. Но, можам да се обложам дека таа ќе стане одново актуелна кога проблемите на релација Скопје – Софија ќе се продлабочат. А ќе се продлабочат и ќе се изострат, ич да немаме дилеми. Оти, никаде во францускиот предлог не видов гаранција дека тоа нема да се случува. Та нели баравме такви гаранции? А и да сме барале, кој може да гарантира такво нешто?

Убеден сум дека софиската дипломатија и натаму ќе инсистира на позициите усогласени со консензус во Националното собрание на Република Бугарија. И немам сомнение дека за тоа ќе има широка поддршка во Европската унија. Како и до сега.

Конечно, дали треба да се прифати старо-новиот француски предлог?

Најавено е дека предлогот ќе се најде  во Собранието на „разгледување“, ама не и на усвојување. Владата на Ковачевски нема формална обврска предлогот да го протурка со консензус во парламентот,  како што тоа го сторија Бугарите во својот пратенички дом. Тоа е прашање на политичка проценка.

Ако Ковачевски и Али Ахмети одлучиле самите да го прифатат предлогот и да го туркаат процесот „на мускули“, треба да знаат дека на своја глава ги земаат и „славата“ и „проклетсвото“, кои обично одат заедно – чаша мед со чаша пелин се испива. А кога конфликтот не се решава во институциите, фрустрацијата и негативната енергија се излеваат на улица.

Јас имам едно поинакво разбирање на политиката, особено во комплицираните и поделените општества, како нашето. Предност им давам на инклузивноста, на дијалогот, на консензуалниот начин на одлучување, на концентрацијата на политичката волја и на сè што води кон намалување на конфликтноста во општеството и кон единство на нацијата за најважните прашања од кои зависи опстанокот на заедницата.

Што би направил јас во ваква ситуација, да сум на местото на Ковачевски?

Па не знам… Еве, ми падна на ум една идеја – би го сторил истото што го стори и претседателот Киро Глигоров во 1992 година.

Имено, предлогот на Макрон ме потсетува на предлогот од 1992 година за ново име на нашата земја. Предлогот беше „Република Македонија (Скопје)“. Под страшен притисок на странците, Киро Глигоров јавно го промовираше тој предлог, се изложи на жестоки напади, но најде начин да се повлече од иницијативата, во стилот „не е маж којшто нема да одрече“. Зошто го стори тоа стариот лисец? Затоа што тој предлог тогаш немаше да помине ни во Грција, тој не решаваше ништо, освен што ја покажа нашата слабост. Иако предлогот, самиот по себе, воопшто не беше лош, како што се виде многу години подоцна.

Да заклучам. Прифаќањето на францускиот предлог нема да ни донесе суштински преговори со ЕУ додека опасно не им попуштиме на Бугарите, за нешта за кои не се попушта. Тој предлог нема да реши ниту еден проблем, а ќе отвори нови, при што сериозно ќе ја зголеми конфликтноста и радикализацијата во длабоко поделеното македонско општество. На сите им посакувам храброст и мудрост да се соочат со овој факт.

А би сакал некој да го оспори. Ама со аргументи.