ГОЛЕМИ ОЧЕКУВАЊА ПРЕД ГАМБИТОТ ВО ОВАЛНАТА СОБА Сите фигури се во игра, дали Украина е чекор поблиску до мирот?
Најавената средба во Вашингтон меѓу Трамп и Зеленски, на која украинскиот лидер ќе биде придружуван од по еден европски "тешкаши", изгледа како дипломатска раскрсница со историски потенцијал. Ако страните најдат заеднички јазик, може да се отвори пат за нов мировен процес, макар и постепен. Ако пропадне и оваа шанса, ризикот од замрзнат конфликт со години останува многу реален.
Светот повторно го впери погледот кон Вашингтон. Украинскиот претседател Володимир Зеленски се подготвува за средба со Доналд Трамп, која многумина ја гледаат како можен пресврт во војната што веќе трета година ја разорува неговата земја.
Овојпат, разговорот нема да биде ограничен само на двајца лидери. Во американската престолнина ќе пристигнат и водечките европски државници, со намера заеднички да испратат порака за единство и поддршка на Киев.
Европа испраќа „тешкаши“ преку Атлантикот
Присуството на европските лидери во Белата куќа не е симболичен гест, туку јасна политичка порака. Би-Би-Си го оцени овој потег како „без преседан во модерната дипломатија”, бидејќи ретко се случува толку многу европски државници да патуваат заедно во Вашингтон со единствена цел — да ја зајакнат позицијата на Украина.
„Ова не е само средба, ова е демонстрација на колективна волја“, коментираше еден европски дипломат за британскиот јавен сервис.
Зеленски веќе искуси тежок момент во Овалниот кабинет кога пред камерите се најде во непријатна сцена со Трамп. Овојпат, според дипломатски извори, Европа сака да го заштити украинскиот претседател и да спречи ново политичко потфрлање.
Американскиот фактор и „големиот напредок“
Истовремено, Трамп објави на својата платформа Truth Social кратка, но звучна порака: „Голем напредок со Русија. Останете со мене“ Неговиот блиски соработник Стив Виткоф потврди дека во разговорите со Владимир Путин на Аљаска било постигнато начелно разбирање околу безбедносните гаранции за Украина, нешто што досега изгледаше недостижно.
– Успеавме. Путин прифати модел што личи на членот 5 од НАТО – рече Виткоф, алудирајќи на принципот дека напад врз една земја се смета за напад врз сите.
Таквата формула би можела да стане замена за целосното членство на Украина во Алијансата, барем на краток рок.
Скепсата на Зеленски
И покрај тоа, Зеленски не го дели тој оптимизам. Во своето обраќање во Брисел, тој нагласи: „Во овој момент нема знаци дека Путин е подготвен за состанок со мене и со Трамп“.
Украинскиот лидер останува внимателен и инсистира дека првиот предуслов за какви било договори е воспоставување на примирје долж фронтовите.
– Можеме да зборуваме за иднина само ако постои тишина на боиштата – изјави тој, додавајќи дека не сака да биде дел од преговори што би ја легитимирале руската воена агресија.
Руската понуда – тест за компромис
Кремљ, пак, нуди серија услови што ја ставаат Украина пред тешка дилема. Според информациите објавени во некои медиуми, Москва бара украинските сили да се повлечат од Донецк и од Луганск, да се замрзне статусот на Херсон и на Запорожје, да се признае анексијата на Крим, а Киев официјално да се откаже од членство во НАТО.
Во Москва дополнително инсистираат на укинување на дел од западните санкции и на гаранции за рускиот јазик и за црковните права во Украина. Иако на хартија овие предлози изгледаат како пат кон компромис, во реалноста тие се сериозно неприфатливи за Киев и за мнозинството негови западни сојузници.
„Ова е мир под диктат на Кремљ“, коментира еден европски дипломат за Ројтерс.
Кршливиот баланс меѓу надежта и реалноста
На теренот, состојбата останува напната. Фронтовите во источна и јужна Украина се непроменети, а секој ден се регистрираат артилериски напади и човечки жртви. Сепак, дипломатската сцена одеднаш доби нова динамика. Трамп се обидува да се позиционира како клучен посредник, Европа покажува единство, Путин нуди услови, а Зеленски инсистира на примирје.
Сите овие елементи создаваат чувство на моментална можност, но и на кревка рамнотежа. Малку е доволно за преговорите да тргнат во конструктивна насока, но исто толку малку е доволно за целиот процес да се распадне.
Историскиот товар врз Вашингтон
Во ваков контекст, најавената средба во Вашингтон изгледа како дипломатска раскрсница со историски потенцијал. Ако страните најдат заеднички јазик, може да се отвори пат за нов мировен процес, макар и постепен. Ако пак пропадне, ризикот од замрзнат конфликт со години останува многу реален.
„Ќе знаеме дали ова е вистински почеток на крајот или само ново поглавје во истата трагедија”, коментира политички аналитичар во „Фајненшл тајмс“. Дипломатијата нуди можности, но реалноста на фронтот и политичките услови остануваат огромна пречка.
Можните сценарија
Во дипломатските кругови се кристализираат три сценарија, секое со свои ризици и придобивки.
Првото сценарио е постепено приближување кон компромис, со безбедносни гаранции поддржани од Вашингтон и од Европа, но без формално членство во НАТО. Таквиот расплет би можел да му донесе на Киев чувство на заштита, но истовремено би ја оставил земјата зависна од политичките ветрови во Америка.
Второто сценарио подразбира прифаќање на руските услови, што во суштина би било мир постигнат со територијални отстапки и политички промени во Украина. Таквиот расплет, според аналитичарите, е речиси невозможен без сериозно внатрешно потресување на украинската власт и губење на поддршката од западните партнери.
Третото сценарио е најмалку драматично, но и најмалку решавачко: продолжување на статус-кво состојбата со интензивни дипломатски напори и редовни средби, без конкретен договор. Тоа би значело замрзнат конфликт, сличен на многу други во историјата, кој може да трае со години и да ја држи Украина во постојана неизвесност.
Мирот како далечна цел
Засега, сите опции се отворени. Европа сака заеднички настап, Трамп бара историска улога, Путин ги тестира границите на западното трпение, а Зеленски се обидува да ја зачува својата земја но и својот политичкиот кредибилитет.
Мирот во Украина останува далечна цел, но Вашингтонската средба би можела да го одреди патот до него — дали тој ќе биде поплочен со компромиси или со нови конфликти.