Европа се соочува со бран на онколошки заболувања

Во свет без ковид-19, милион Европејци би добиле дијагноза на рак уште од почетокот на пандемијата – наместо тоа, нарушувањето на здравствената заштита значи дека пропуштиле дијагноза што може да им го спаси животот, пишува електронското издание „Politico.eu“.

Ова е проценка на Европската организација за карцином (ЕКО), федерација на медицински невладини организации, по анализата на податоците за дијагнозата низ цела Европа во последната година, како и разликите помеѓу овогодинешните нивоа на дијагностицирање со претходните години.

Виновник е пандемијата, која ги преоптовари здравствените системи, го запре скринингот на карцином и ги одбиваше пациентите, освен во најтешките случаи. Резултатот е темпирана бомба, за која експертите велат дека веројатно ќе доведе до наплив на смртност од рак во следните две години, бидејќи на пациентите кои беа запоставени среде пандемијата им беа дијагностицирани понапредни фази на болеста, а други го пропуштиле третманот.

Во Италија, Националното здружение за рак проценува дека скрининг-снимките се намалени за 400.000 во првите пет месеци од пандемијата. Во меѓувреме, Француската национална лига против рак проценува дека има околу 30.000 случаи на рак кои не биле откриени поради ковид-19.

Долгорочното влијание останува да се види. Студија објавена минатиот ноември проценува дека во Велика Британија, пандемијата ќе предизвика, директно или индиректно, помеѓу 7.000 и 36.000 смртни случаи од рак за една година.

Во меѓувреме, студија објавена во „The Lancet“ ги испитува податоците на британската Национална здравствена служба за да утврди зголемена смртност од разни видови карцином. Проценето е зголемување од 7,9 на 9,6 проценти на бројот на смртни случаи од карцином на дојка до пет години по дијагностицирањето и зголемување на ракот на дебелото црево од 15,3 на 16,6 проценти.

„ЕКО“, која започна кампања да го сврти вниманието на проблемот во мај, проценува дека 100 милиони скрининзи на рак не се спроведени во Европа поради пандемијата и дека на лекарите ќе им требаат околу 12 месеци за да го надополнат ова. Лекувањето доцни со половина од пациентите заболени од карцином за време на пандемијата, а прекините се очекува да продолжат да влијаат на секој петто лице заболено од карцином во Европа.

Експертите велат дека цената за поголема смртност од рак ќе биде платена во наредните години. Една од нив е Миријам Крул, болнички фармацевт во Амстердам и копретседавач на мрежата ковид-19 на „ЕКО“. Таа помага да се подготват третмани за хемотерапија за пациенти со карцином и забележува колку нејзиниот тим бил „здробен“ кога започнала пандемијата.

– Всушност, на почетокот бевме среќни што другите грижи се намалија. Но, тоа значи дека заостануваме на другите фронтови – рече таа.

Во најлошите месеци од пандемијата, имаше пад од околу 20% во подготовката на хемотерапевтски лекови за пациенти со карцином. Операциите исто така се намалуваа. Холандскиот здравствен сектор сега работи на достигнување – со смени во сабота и недела и продолжено работно време.

Во овој момент, невозможно е да се процени долгорочниот ефект на одлуките донесени за време на пандемијата. Различни земји следеа различни стратегии. На пример, во Обединетото Кралство, хемотерапијата е привремено запрена за некои пациенти заболени од рак, со образложение дека би било опасно да се намали бројот на бели крвни клетки, што предизвикува дисфункција на имунитетниот систем на пациентот. Други земји, како Австрија и Холандија, одлучија да продолжат со третманот, но во пониски дози.

Едно е сигурно: намалувањето на скринингот за рак ќе има долгорочни последици. За многу видови на рак, раната дијагноза е клучна во борбата против нив и е разликата помеѓу „лекуваната и неизлечивата болест“, вели Крул.

– Веќе забележуваме дека луѓето доаѓаат со подоцнежна фаза на болеста. Некои веќе имаат зафатеност на лимфните јазли или метастази – објаснува таа.

Нееднаква грижа

Холандија е меѓу земјите кои обично се снаоѓаат добро во грижата за пациентите со рак. Сепак, не сите земји во Европа можат да се пофалат со ова. Особено, земјите од Источна и Централна Европа се борат со пониско ниво на финансирање, помалку лекари и нееднаков пристап до современ третман.

Податоците објавени од Шведскиот институт за здравствена економија во 2019 година ги покажуваат смртоносните ефекти од нееднаквоста кај ракот. „Особено во Источна Европа“ пациентите со рак не можат да имаат пристап до лекови поради трошоците. Додека во земји како Белгија и Исланд, стапката на преживување за рак на дебелото црево е висока, во Романија, Словачка и Бугарија бројките се за околу 20 процентни поени пониски. Податоците на Еуростат од 2017 година покажуваат дека смртните случаи од рак по глава на жител се највисоки во Унгарија, Хрватска, Словачка и Словенија, секоја пријавува најмалку 300 на 100.000 жители.

Александру Калин Григореску, онколог во Клиничката болница за нефрологија Карол Давила во Букурешт и член на Европското здружение на медицинска онкологија, рече дека операциите се најпогодени од пандемијата. Во текот на првиот месец, тие застанаа целосно, а потоа достигнаа околу половина од вообичаеното. Радиотерапијата е погодена на сличен начин.

– Третманот беше одложен за многу недели и ова, се разбира, не е добро за пациентите – објасни тој, додавајќи дека значителен број на пациенти воопшто не се плашат да ги посетуваат своите лекари и болници.

Во Романија, ситуацијата е различна на различни места. Приватните клиники надвор од државниот надзор, на пример, имаат многу поголема веројатност да продолжат со третманот. Исто така, постои широка поделба помеѓу урбаните и руралните области. Многу пациенти обично доаѓаат од селата за лекување во Букурешт, но овие луѓе најчесто губат контакт со своите лекари за време на блокадите.

Друга голема слабост што тој ја наведува е недостатокот на дигитализација, како и поддршка за административната работа. Лекарите се грижат за документацијата и клиничките досиеја на самите пациенти. Ова прави притисок врз организацијата на самиот третман. На Романија и недостасува национален план за борба против ракот што може да постави стандарди, како и цели во области како што е дигитализацијата, рече Григореску.

Романските пратеници предложија план пред неколку години, но тој никогаш не стана нормативен акт, додаде Чаба Деги, член на одборот на „ЕКО“ и директор на Меѓународното психо-онколошко друштво.

– Исто така претрпе и поддршката за менталното здравје, со грижа главно насочена кон мрежа на невладини организации ориентирани кон рак кои нудат услуги како што се линии за помош, рече Деги. Романија има ресурси само за да ги задржи пациентите „дишни и живи“, додека „сè им е оставено на невладините организации“.

Кети Ризви е основач и извршен директор на една од овие добротворни организации „Мали луѓе“, специјализирана за психолошка поддршка на деца заболени од рак. Пандемичните ограничувања наметнати и на пациентите и на родителите се сериозни, а во некои случаи дури и неразумни, рече таа. На пример, на родителите им беше забрането да ја напуштат просторијата каде што престојуваа со своите деца за да испијат кафе или да пушат цигара надвор. На децата не им беше дозволено да ги напуштат своите кревети и да си играат со другите деца во соседните кревети.

– Никогаш не сме го виделе нивото на очај што го видовме сега – тие се човечки суштества и се несреќни – рече Ризви.

Дали има план?

Ракот, барем пред пандемијата, беше приоритет на Европската народна партија, најголемата група во Европскиот парламент. Нивниот европски план за карцином беше одобрен од претседателката на Комисијата Урсула фон дер Лајен, која ја изгуби својата помлада сестра од рак уште во детството и од комесарот за здравство, Стела Киријакидис, која се лекуваше од рак на дојка.

Сепак, по ударот на коронавирусот, предложениот документ отиде во втор план и беше објавен дури во февруари 2021 година по голем број одложувања. Во документот се забележува дека „пандемијата има сериозно влијание врз грижата за карциномот“ и во текстот се наведени „значајни активности за ублажување на влијанието на пандемијата врз грижата за карцином“. Ова е поддржано од 4 милијарди евра во фондовите на ЕУ, што може да помогне во ублажување на тензиите создадени со скрининг и нарушувања во третманот.

Здравствените нееднаквости помеѓу Источна и Западна Европа се исто така истакнати во документот. Создавањето регистар на „нееднаквости“, кој би служел за собирање податоци низ целиот блок за подобро идентификување и квантифицирање на проблемот, е една од водечките активности.

– Планот предвидува создавање мрежа на „Национални сеопфатни центри за рак“ во секоја земја-членка. Целта е да се обезбеди 90% од подобните пациенти да можат да пристапат до таков центар до 2030 година, препорачувајќи еден центар на секои 5 милиони граѓани. Оваа иницијатива може значително да го подобри животот на пациентите – рече Деги.

Во Романија, на пример, мора да се изградат најмалку 4 такви центри.

Сепак, европратеникот Бартош Арлукович предупреди на преценување на влијанието на планот. Како поранешен полски министер за здравство и сегашен претседател на Специјалниот комитет на Европскиот парламент за карцином, тој одржа расправи со експерти за состојбата со грижата за рак во ЕУ во текот на изминатата година. Тој гледа на 4 милијарди евра како „играч во некои области“, но тоа не е доволно „за да се обезбеди целокупно подобрување на грижата за карцином во Европа“.

И покрај заостанатите проблеми предизвикани од пандемијата, со кои се соочуваат онколозите, Мати Аапро, онколог и претседател на „ЕКО“, вели дека изгледите се позитивни. Грижата за рак „е многу подобра“ отколку порано, вели тој.

– Имаме прекрасни начини да оперираме и да даваме лекови на пациентите, што прави голема разлика во споредба со минатото. Јас не би бил лекар кој лекува рак ако немам одреден оптимизам – заклучи тој.