Англократија

Грешите ако помисливте дека тука ќе говориме за оние, кои неуморно ни попуваат што треба да сториме за да ни пристигнат вакви или онакви бенефити. Сепак, луѓето ретко умеат да се согласат во врска со тоа што навистина претставува придобивка, иако мнозина посакуваат таа да биде исклучиво лукративна, зашто по сè изгледа ментално не се способни да забележат ништо друго освен доходовното или исплатливото. Ниту ќе се занимаваме со тие, кои одвај чекаат да ни посочат каде се извишил пиларот на демократијата, а притоа самите стојат потпрени на столбот на комичноста. Нема да губиме време ни со таквите, кои забревтани ни го рекламираат уникатното англосаксонско откритие дека препорачливо е во власта да постојат checks and balances. Нека си дремат спокојно во крајот на историјата, за која искрено веруваат дека започнала во 1776 год. Скриени за нив во недовидниот мрак на предисторијата остануваат ограничувањата и урамнотежувањата на една мешана власт (а за сладокусците ова можеме да го кажеме и на латински – regimen mixtum), кои Полибиј (circa 200-120 п.н.е.) ги увидел во политичкото устројство на спартанската и римската држава, Цицерон (106-43 п.н.е.) ги пофалил, а Тома Аквински (1225-1274) од сè срце ги препорачал. Ќе ве оставам сите вас на мира. Впрочем, и покондирените тикви (ви благодарам госпон Јован Стерија Поповиќ на живописниот израз) си имаат свое почитувано место во естетскиот мозаик на една јазична заедница. Туку да проговориме сега за нешто далеку посериозно.

Кога во 2008 год. јапонската писателка Мизумура Минае ја објави својата книга „Падот на јапонскиот јазик во ерата на англискиот“ ни самата не била свесна дека дијагностицираната од неа болест на јапонската литература веќе има прераснато во пандемија што бран по бран ја парализира и светската книжевност. Болеста удира на два органа – умот и прстите. Дали забележувате дека сè почесто кога сакате да искажете нешто, првата фраза што ви доаѓа е на англиски? Или, кога безгрижно се препуштате на размислување сега за сега на македонски (и на друг мајчин јазик, јасно), обликот на замислените реченици од необјасниви причини ја повторува англиската синтакса. Да, тоа се симптомите на веќе понапредна фаза на болеста, меѓутоа не грижете се, доколку немате книжевни или културни претензии, штетата од заболувањето ќе остане мала. Но во случај да имате вакви претензии, тогаш работите се усложнуваат. Болеста почнува веќе да управува со вашите родни прсти. Тие, скришно и од самите вас, се навикнуваат да притискаат врз копчињата од тастатурата на тој начин што сè, коешто произлегува од овој процес, било да се песни, драми, романи, раскази, новинарски и научни статии, (страшно ми е и да помислам) љубовни писма итн, од јазична гледна точка се претвора во химера, која на прв поглед, да, има изглед на македонски, јапонски, полски, кинески…, но ако се заслушаме поупорно, она што ни изгледало македонски, јапонски, полски, кинески…, на уши почнува да звучи англиски. Што болештина ли ќе беше ова? Епа, таа болест, со гордост на иметворец решавам да ја наречам „англократија“. Англократијата ја осакатува изразната моќ на литературите на не-англојазичните литератури. За малку ќе ги наречев овие литератури помали, но јапонската или слични на неа воопшто не се книжевности на мали говорни подрачја. Во тој деликатен процес на сакатење првото нешто, коешто им е ампутирано на делата инфицирани од англократијата, е автентичноста (додуша, збор кој, како и „љубов“, од пречеста употреба веќе е банализиран). Меѓутоа, за возврат Мефистофел им нуди нешто попримамливо… Но за тоа малку подоцна. Првин да видиме врз кој принцип англократијата функционира…

Напомош ни приоѓа полската лингвистка Ана Вјежбицка, која низ својата книга Заробени во англискиот (2014) го проследува суптилното дејствување на англискиот јазик врз современиот свет, особено кога се однесува на хуманитарните научни дисциплини. Таа укажува и докажува како на ова поле постои премолчана согласност дека има само еден јазик што се подразбира (вие слободно можете да кажете – по дефолт), еден меродавен систем на поими и смисли, оној што се содржи во англискиот јазик, така што сè она коешто не може да се вклопи во него, не просто се смета за помалку вредно, туку воопшто не се ни забележува. Овде ќе ѝ помогнам на Вјежбицка со метафора: Замислете дека гледате преку инка, која со поширокиот дел ви стои преку очите. Малото дупче на инката низ кое ви се провира погледот е англискиот јазик и условените од него смисли. Следствено, сè она што не влегува во видокругот, кој ви го дозволува дупчето, за вас едноставно не постои.

Примамливоста на англократијата доаѓа како од шашардисувачкото чувството на надмоќ во материјална смисла на САД во изминатите децении, така и од на нејзината културна продукција, која од количествен аспект не се споредува со ништо во светот, небаре водена е од мотото – „со квантитет ќе го победиме квалитетот“, а да не ги спомнуваме тука сите тие Холивуди, музички ѕвезди и комети, па сè до информатичката технологија и сврзаните со неа (а)социјални мрежи. Патем, а на кој јазик комуницирате со вашиот најдобар пријател – компјутерот? Да не мислите дека со него си разговарате на некаков неутрален, технички јазик? Размислете подобро секојпат кога махинално притискате врз копчиња што се викаат control, shift, enter, delete… во сите нивни комбинации и пермутации. Ни интернетот не е баш „неутрална територија“. Кога пребарувате нешто, поскоро тоа што ви треба ќе го внесете на англиски јазик одошто на својот, и бројот на англиски интернет страници што ги посетувате убеден сум дека е поголем од оние на кој било друг јазик. Соочете се, интернетот претставува своевидна „англосаксонска колонија“, слична како, на пример, Бенгал или Кенија од минатото, а ние сме нејзините „домородци“. Накратко кажано, речиси целокупното јазично искуство што го имаме во секојдневниот живот создава услови за развој на англократијата. Патем, зошто не се обидете да го направите следниот експеримент: Еве, барем еден месец воздржете да примите во умот било каква информација на англиски јазик (за малку ми дојде да кажам – инпут), значи ништо, ни вести, ни пребарувања на интернет, ни какви и да се четива… По неколку дена веројатно ќе почувствувате лута болка небаре сте почнале да откорнувате од себе диво месо, токму според советот на Горан Стефановски.

Најголемо јазично осиромашување, а посредно и книжевна деградација, се случува кога дури и синтаксата на еден јазик бидува положена врз Прокрустовата постела на англиската синтакса. Што претставува синтаксата за кој и да е јазик? Замислете си ја како мрежа од патеки, која е распослана врз некој природен предел. Низ истиот тој предел има и други мрежи од врвици, кои може делумно, но никогаш не и во целост да се поклопуваат меѓу себе. Она што го гледаме, т.е. пејсажот, зависи од местото на патеката од коешто набљудуваме. Бидејќи сите се движиме по различни врвици, пејсажите, кои поединечно ги гледаме, нужно ќе се разликуваат меѓу себе во помала или поголема мера. Природниот предел е битието, сè она што ни е достапно за мислата и сетилата, разните мрежи од патеки се, како што рековме, синтаксите на различните јазици, додека пејсажите што ги гледаат оние кои врват по нив се смислите добиени со посредство на јазикот. Време е да нагласам тука, не го банализирајте јазикот, сведувајќи го до средство за комуникација. Јазикот, првично и пред сè, е оперативен систем на умот (кога најмалку очекуваш ќе ти се најде ваква компјутерска метафора), додека комуникацијата е негова вторична и споредна улога. Значи, со загубата на еден јазик се губи цел албум на пејсажи, цел еден свет од смисли, подеднакво валиден како и кој било друг, во којшто е сместена и културата, особено оној нејзин дел што непосредно се потпира на јазикот, т.е. литературата. Благословени се оние, кои низ животот добиле можност да зачекорат на повеќе од спомнативе вмрежени патеки, па така го имаат согледано битието од разни перспективи. Наспроти нив стојат, пак, тие, коишто, од комплекс на пониска културна и јазична вредност, се убедиле дека само една, секако англиската, од овие „мрежи на врвици“ е валидна, само една палета на пејсажи е вистински убава, само една конструкција од смисли има цврстина.

Што значи сево ова во пракса? Мнозина (за малку ми дојде да изустам – мнозинството) автори веќе пишуваат токму со предумисла да бидат преведени на англиски. Тоа значи дека свесно ја преобликуваат синтаксата на јазикот на којшто творат со цел таа да биде „лесно преводлива“ на англиски, изборот на лексиката е подложен на истото мерило, притоа и темите внимателно се одбираат за да бидат „допадливи“ (и без исклучок политчки коректнички) во англосаксонската културна атмосфера на денешницава. Акутен облик на оваа болест, пак, претставува феноменот на творење заради фестивали. Што сакам да кажам? Нека си го претставиме чинот на раѓање на едно книжевно дело како вертикален процес, каде првин Музата озгора внушува во душата на авторот зародиш на нешто убаво и необично, за потем тој да го израсне со свои сили внатре во себе, по што во (помали или поголеми) маки го породува како нов живот, којшто читателите го прифаќаат и со кој почнуваат да комуницраат, па дури сосем на крај може да дојде до вреднување и на некој фестивал. Е сега, „пишувањето со предумисла“ го превртува овој процес на глава. Авторот првин намислил да освои некое признание на фестивал, по што се зафаќа со суптилната вештина на „гатање“ кои теми, жанрови и стилски особености би биле поконкурентни пред специфичното жири на некој конкретен фестивал, па како резултат на постапкава тој произведува книжевно дело веќе однапред подготвено за англиски превод. Понекогаш „гатањето“ успева да „потрефи“, па се случува навистина да падне и некоја наградичка, или во најмала рака „писателско резидентствување“. За волја на вистината, сепак мислам дека „творењето за фестивали“ во дадениов момент повеќе ѝ е својствено на кинематографијата (пред сè, во оние малечки земји од сталежот на „понижените и навредените“) одошто на литературата, но за во иднина не би можеле да кажеме…

Ајде, веќе со нетрпение чекам да ме обвините дека проповедам книжевен и културен провинцијализам, каде литературното творештво би требало да тоне во живиот песок на битовото или да се сведе на карикатурална фолклорност, чии остварувања во својство на „национална литература“ единствено би ги читале деца „по службена должност“ како задолжителна лектира. Не, драги мои, провинцијалците сте вие! И тоа прилично тесногради… Да се разбереме, за некое книжевно дело да биде провинцијално, тоа треба да ги задоволи следниве два услова – да му недостасува осет дека низ него се изразува нешто, коешто го надминува како самото тоа така и авторот, то ест, да загуби од вид дека „уметноста не дава голо подражавање (имитација – ако ви е полесно) на искусеното, туку се навраќа кон идеите, од кои и самата природа произлегува, дотаму што таа (уметноста) содржи убавина таму каде природата потфрла“, како што ви става до знаење Плотин во петтата Енеада (притоа поправајќи го, сосем заслужено, и „божествениот“ Платон). А вториот услов е да недостига свест дека постојат и други културни и јазични субјекти, со кои може да се стапи во разговор, размена или препирка, односно да се вовлечеш во еден вид „културно-лингвистички аутизам“, бидувајќи невино убеден дека видокругот опфатен од еден јазик и култура го содржи целокупното битие без исклучок, на тој начин закатанчувајќи се во занданата на непоправливата заглупеност, оти имаш заборавено дека првиот бакнеж на љубовта кон мудроста си го вкусил тогаш кога ќе осознаеш дека хоризонтот на твојата очигледност не се совпаѓа со хоризонтот на туѓата очигледност.

Англократијата ги исполнува обата услова. Јасно е дека искачени на Олимпот на дваесет и првиот век, Олимп каде дванаесетмината одамна ги нема, нивното, пак, место зафатено од старите им непријатели – титаните, кои за чудо умеат да говорат само на англиски, та набљудувајќи ги од привилегирана височина сите останати векови, бројот на автори, коишто макар и крадешкум се стремат да изразат идеја, е обратно пропорционален на бројот на автори, коишто единствено се изразуваат себеси. Има воопшто потреба да спомнеме на чија страна е количествената надмоќ во оваа борба на пропорции? Нејсе, од наведеново стојалиште, прашањето за провинцијализмот во уметноста не се сведува на прашање на објективна можност за запознавање со други јазични и културни субјекти. Хомер не верувам дека знаел некој друг јазик, освен неговиот, како да го наречеме, „хомерски грчки“, а сосем сигурен сум дека не прочитал ниту едно дело од литературите на бронзената ера, па човекот, ако се сеќавате, и онака бил слеп. А сепак, и Сцила и Харибда да ми надвиснале над глава, и сирените сладострасно да ме заведуваат, Кирка да ме задушува во љубоморна прегратка, пак не би признал дека Илијадата и Одисејата се провинцијални творби, како во просторна, така и во временска смисла. Зошто? Одговорот ви е даден во почетните стихови од обата епа. Имено, не е Хомер, човек вгнезден во конкретен историски миг и во конкретно културно поднебје, тој што го пее гневот на Ахил, не е Хомер оној, кој го воспева преитриот маж, туку Музата е таа, идејата, која проблеснува низ окното на мигот и поднебјето. А како што знаете, Музата низ сите утра на вечноста цути во својата прва младост, времето и историјата не успеваат да ѝ врежат брчки, идејата дише каде милува, ќе ги надлета сите светови без да офне од умор. Кога станува збор за вториот услов, јасно ни е дека англискиот јазик ниту од самите негови родени говорители, ниту од останатите, не е сметан просто за еден јазик меѓу останатите, туку тој е Јазикот, кој ги заменува сите останати јазици, а самиот останува незаменлив од никого. Нешто како еврата во нашата економија. Нели, формално сите цени, плати и трошоци се изразени во денари, но ние за да ги воспримиме (особено кога станува збор за поголеми суми), ментално секогаш ги претвораме во евра, но никогаш не го правиме обратното. Токму така функционираат сега останатите јазици, и сврзаните со нив литератури, во епохата на англократијата. Победата е целосна, па англојазичноста, а и англосаксонизмот како културен феномен, се согледуваат себеси во својство на единствен можен субјект. Делумното така го узурпира местото на целината. Но штом не постои рамноправност на разни јазични и културни субјекти, тогаш исчезнале предусловите за космополитизам, кој подразбира токму можност за комуникација помеѓу повеќе различни субјекти. Со други зборови, англократијата не е ништо друго освен глобален провинцијализам. Сега, може да приговорите дека англојазичната издавачка сфера „врие“ од преводи на за нив странски автори. Секако, меѓутоа доколку ја следите таа преводна англосаксонска издавачка сцена, особено низ текот на годините, ќе увидите дека сè повеќе оние „туѓи“ литературни дела издавани во превод на англиски се токму таквите, кои успеале најдобро да се прилагодат на културните норми на англосаксонизмот и смисловните структури на англискиот јазик. А „туѓоста“ често им служи само како егзотична обланда. Имено, во голема мера така успеваат да станат „бестселери“ (а да, во ерата на англосаксонизмот „добра книга“ = „добро продавана книга“, пардон, „најдобро продавана“). Тоа, по сè изгледа, била дел од понудата на Мефистофел, која тешко се одбива. Пораката полека ја „сфаќаат“ авторите од „другите“ културни и јазични кругови, па сè поголем број од нив доброволно се подложуваат на англократска „перестројка“. Во спротивно, ги чека судбината на Солжењицин, кој, и покрај Нобеловата награда и светската слава, не успеа да најде издавач за англиското говорно подрачје на една од неговите последни книги, зашто во неа веројатно нарушил некое од табуата на англосаксонската политичка коректност. Е тоа веќе е малограѓанштина од глобални размери.

А да видиме како изгледа еден вистински литературен космополитизам и универзализам. Ќе ве поведам сега со мене на Далечниот Исток, веднаш после шокот од средбата со Западот. Патем, треба да знаете дека љубовта на Западот секогаш боли, па оваа средба имала и насилен аспект, што се огледа во Опиумските војни против Кина (1840-1842 и 1856-1860), како и во невкусно бруталната демонстрација на воена надмоќ од страна на американската флота од „црни кораби“ под команда на капетан Метју Пери во токискиот залив во јули, 1853 год., сè со цел да ја „отвори“ Јапонија, сакала таа или не. Но како и да е, книжевните генерации на Кина и Јапонија, кои стапиле на сцената после ова искуство, биле принудени да се соочат со „друг“ јазичен и културен субјект – Западот. Нивната реакција била, како што ја опишува Мизумура, ненаситна глад за нови знаења и културни познанства. Ова резултирало, секако, и со внесување во домашните литератури на нови книжевни облици, во прв ред западноевропскиот роман. Меѓутоа, за разлика од нас сега, за коишто Западот има само еден јазик, за нив тој бил полифоничен, па секој што сакал да комуницира со него на културно рамниште требал да изучи најмалку три јазика – францускиот, германскиот и англискиот, а оние „позагреаните“ ним им ги додавале и рускиот, италијанскиот, шпанскиот, но и некој друг, по желба. Го имаме, така, Лу̌ ‘Шју̀н (1881-1936), едно од основоположителните имиња на современата кинеска литература, кој покрај сопственото прилично обемно творештво, има оставено и мноштво преводи од германски, англиски, француски и руски, па дури и (барем за кинеската публика) на такви егзотични дела, како Под игото од Иван Вазов (дали посредно преку руски, или знаењето на рускиот му овозможило пасивно да чита и бугарски, не би можел да кажам). Не смеам да го превидам тука и мојот омилен ‘Чје́н Чжо̄нгшӯ (1910-1998), генијален танцувач со културите и јазиците. Тоа дека речиси до совршенство владеел со францускиот, италијанскиот, германскиот, латинскиот, шпанскиот и англискиот јазик, или фактот дека се школувал и на Оксфорд и на Сорбона не треба ни да го спомнеме. Но и покрај сè, „туѓите“ култури за него не претставувале ништо егзотично, туку добиваш впечаток небаре бил генерациски изданок на интелектуалните елити на секој од културните светови, со коишто комуницирал. Но пак, ‘Чје́н Чжо̄нгшӯ по духот и манирите останува кинески книжевник до сржта на коските, небаре дошол на излет во XX век право од династијата Со̀нг (906-1277). Есеите си ги има пишувано строго на класичен кинески јазик, а во нив, драги мои, тој е во свој елемент, кога, на пример, ќе го видиме како ја анализира естетиката на некој помалку познат кинески уметник од X век, па наеднаш ќе се сети да направи паралела со творештвото на древногрчкиот сликар Тимант опишано од страна на Плиниј Постариот, за да сфати дека таа тема може соодветно да ја осветли и со исказ од Ги де Мопасан, и притоа сите нив неосетно да ги сврзе со логичниот тек на сопствената мисла. И да, цитатите му се строго на оригиналниот јазик, а духовитоста ви доаѓа како бонус. Тој стапува во дијалог со Данте, Семјуел Џонсон, Гете, Д’Aнунцио, Кјеркегор, Овидиј, Лонгфелоу, Платон, Петрарка итн, исто како и со соѕвездија кинески автори од сите епохи, за мнозина од кои верувам дека и во Кина ретко кој има чуено, и тоа со таква интимност небаре сите тие му биле другари од детството. Пливајќи меѓу разните култури ‘Чје́н Чжо̄нгшӯ е како охридска јагула, којашто подеднакво се чувствува дома и во планктонскиот метеж на Саргаското море, и во празната шир на Атлантикот, во топлата прозрачност на Медитеранот, но и среде слатководните брзаци на Црн Дрим, како и во модриот спокој на онаа женска солза капната среде машките планини на Балканот што ја нарекуваме – Охридско езеро. И, ризикувајќи да се повторам, пак не можеш да „утнеш“ дека тој е кинески писател. Неговиот роман Тврдина под опсада (1947) ја обработува вечната и неисцрпна тема на машко-женските брачни, предбрачни и вонбрачни односи (самиот наслов на книгата е алузија на француската изрека – „бракот е како тврдина под опсада; тие што се надвор сакаат да влезат внатре, а оние што се внатре сакаат да побегнат надвор“), на начин кој непротивречно воедно е и универзален и типично кинески. Јапонија, пак, во истиот период ја има  плејадата книжевници како Нацуме Со̄секи (1867-1916), Акутагава Рјӯносуке (1892-1927), Танизаки Џуничиро̄ (1886-1965) итн… И тие умеат да комуницираат со другите јазични и културни субјекти, токму затоа што се свесни дека и јапонскиот јазик, и поврзаната со него мрежа од културни смисли, е исто таков слободен субјект. Меѓу нив, Нацуме Со̄секи, веројатно најголемиот модерен јапонски писател (и во тоа својство ве гледа од банкнотата од 1000 јени), воедно е студент на британските универзитети, а подоцна и професор по англиска литература на Токискиот Универзитет, но тоа не му пречи да биде крајно скептичен и песимистичен во однос на англосаксонското цивилизациско влијание врз Јапонија, дотаму што во едно од своите писма со иронија вели: „Ако немам за живот, тогаш би станал сè, дури и куче. Да предавам англиски е исто како да лаам небаре куче, но доколку морам, ќе го правам и тоа.“ Згора на сè, Нацуме до крајот на животот продолжил да создава песни и на класичен кинески јазик, подвојувајќи си го времето на претпладне, кога ги пишува своите романи, и на попладне, кога пишувал кинеска поезија, за, како што самиот тврдел, да го неутрализира „приземното“ искуство на пишување проза. Најважно, ниту еден од овие далекуисточни ликови што тукушто ги спомнавме не го поистоветувале Западот, а уште помалку англосаксонизмот, со универзалното, и токму тоа им овозможило да бидат вистински космополити и писатели со глобално значење.

Но да не помислите дека ваквата јазична и културна комуникација била еднонасочна ќе ве вратиме три-четири столетија претходно во ерата на језуитската мисија во Кина, кога нејзините знаменити претставници се покажале и тоа како вешти во „танцот со јазиците и културите“. Матео Ричи (1552–1610), облечен во одеждата и уката на вистински кинески „мандарин“, ги пишува своите философски есеи на совршен кинески јазик, во кои, небаре се гоблен, ги вкрстува нишките на аристотелијанско-томистичката традиција со оние на конфуцијанската мисла, дотаму што неговите дела подоцна се антологизирани во енциклопедиските збирки на кинеската литература. Во тој поширок контекст ќе го спомнеме и Ву́ Лѝ (1632-1718), кинески сликар и поет, еден од најпознатите во епохата, кој станува христијанин, а подоцна и католички свештеник. Тој за првпат во кинеската поезија внесува и христијански мотиви и тематика, кои напати создаваат и благо чувство на надреалност, како кога во една од неговите песни Мојсеј им се обраќа на Евреите на совршено модулиран класичен кинески јазик според сите стилистички тертипи на еден книжевник-чиновник од династијата ‘Чӣнг (1644-1911). А бидејќи се уморивте веќе од книжевноста, ќе скокнеме и до сликарството, каде го имаме Џузепе Кастиљоне (1688-1766), кој како сликар во Забранетиот град прави неверојатен амалгам помеѓу естетските начела на класичното кинеско сликарство и тие на европската барокна уметност, а бивајќи и архитект, дизајнира зданија, во коишто се чувствуваат влијанија од обата естетски сензибилитети. На полето на музиката тука е Теодорико Педрини (1671-1746), кој во Пекинг компонира и изведува барокна музика, но и ги комбинира музиколошките традиции на Кина и Европа, за што на кинески пишува и теоретски дела. Можеби хронолошки отскокнува од нив, но да ве прашам – кој филмски режисер се покажа најуспешен во екранизирањето на Шекспир? Навистина ќе ме разочарате ако не кажете – Куросава Акира. Па погледнете ги неговите Пајажински замок (1957) и Ран (1985), едниот работен според Магбет, а другиот според Крал Лир. Совршено го погодуваат нервот на Шекспировата приказна, а истовремено така се културно зариени во почвата на јапонската историја, што ви доаѓа да помислите дека Шекспир во никој случај не би можел да биде Англичанин, туку несомнено е Јапонец од ерата Муромачи (1336-1573). Сите овие имиња што ги спомнавме на парадоксален начин во целост припаѓаат на конкретен јазичен и културен пејсаж, но истоврено без остаток него го надраснуваат. По сè изгледа, ја сфатиле „тајната“ што преку еден од ликовите на неговиот роман Санширо ја изразува Нацуме Сосеки: „Токио е поголем од Кумамото, Јапонија е поголема од Токио. А што е поголемо од Јапонија… -Тогаш запре и погледна накај Санширо, кој внимателно слушаше…- она што ти е внатре во главата. Ете, тоа е поголемо од Јапонија.“

Авторите под доброволна англократска окупација веќе не се способни за вакви подвизи. Меѓутоа, да нема забуни. Сепак останува можноста да се користи англискиот јазик во својство на надворешно изразно средство, но без притоа да биде нарушена внатрешната самобитност на авторот. Тоа најчесто се случува во поранешни британски колонии што се одликуваат со повеќејазичност, каде англискиот јазик служи како неутрално средство за комуникација меѓу различните јазични заедници. Но овде ситуацијата е спротивна од англократијата. Не домашните јазици се вметнуваат во структурата на смисли на англискиот јазик, туку англискиот е тој, којшто е впрегнат да ја носи структурата на културни смисли на домашните јазици. Ако не ми верувате, прочитајте го малку Расипурам Нарајан, кој, точно, пишува на англиски, меѓутоа поетиката на неговото творештво, преплетот на ликови, собитија и алузии остануваат целосно индиски и тамилски, дотаму што се чини дека Малгуди (нешто како Макондо кај Маркес) се претворил во самодостаточен универзум што безгрижно пулсира со сопствени југи и калпи. Или што да кажеме за Рабиндранат Тагоре, кој прегрнат од неговиот „златен Бенгал“ си ги исјајува песните првин на бенгалски, а потем ги пушта низ призмата на сопствениот англискиот превод, дарувајќи ни сите нам двојно родена поезија.

На крај, штом веќе дојдовте до тука, веројатно ќе почнете да приговарате – добро, па овде нема политика, што ќе ни е тогаш, нè засега ли сево ова со нешто? Се разбира, мојата Дулсинеја дел Тобосо, вашата Македонија, си има во моментов и поголеми јазични маки одошто оваа пуста англократија. Но, без навреда за тие маки, дозволете ми срамежливо да ви противречам. Како патолошки феномен, во нашиве дни англократијата располага со далеку поубиствена моќ отколку која било друга болест на јазикот и литературата. И не се залажувајте, ниту природно сме обдарени, ниту сме стекнале колективен имунитет против неа, а најмалку од сè смеете да очекувате дека таа ќе нè заобиколи.

Некаде пред три години во Пекинг присуствував на едно книжевно собитие, каде, меѓу останатите, како тема за разговор искрсна токму оваа – менталното втиснување на своето творештво во калапот на англискиот јазик и англосаксонските културни каприци од страна на не-англојазични автори. Низ текот на дискусијата спомнав дека таа појава може да се забележи сега и на македонската литерарна сцена. Во тој миг една од учесничките се сврте кон мене и ми рече – „мислиш на тој и тој“, изустувајќи го името на еден наш преведуван автор. Затечен од проникливоста на мојата соговорничка, а можеби и од прозрачноста (или поарно е да кажам – транспарентноста) на посочениот од неа автор, не ми остана ништо друго, освен во евангелски дух кротко да ѝ одговорам: „Ти рече.“

(Авторот е лингвист и синолог)