Албанија пред Македонија во трката чии правила Брисел често самиот ги заобиколува

Десет земји тропаат на вратата на ЕУ, но патот до членството и понатаму е долг и тежок. Додека некои земји како Албанија и Украина прават значајни чекори напред, други стојат во место или се движат наназад. Вака, во најкуси црти речено, повеќе европски медиуми, по извештајот на Европската комисија, ги сумираа показателите околу развојот на демократијата, корупцијата и економијата во земјите-апликанти.

Албанија, како што беше оценето, откако доби зелено светло да ги започне формалните преговори за членство, може да биде позитивен пример за други земји. Со одлука во Брисел, Албанија е одвоена од заедничкиот пакет со Македонија, кој остана без да се помрдне речиси ни милиметар напред во чекалницата пред ЕУ.

По Црна Гора и по Србија, кои ги започнаа преговорите пред десетина години, и Турција, чии преговори за членство беа ставени во мирување во 2018 година, Албанија сега е четврта земја која се придружува на тоа преговарачко друштво. Што се однесува до Украина, Европската комисија во неколку наврати досега констатираше дека Украина е подготвена за преговори, при што беше изразено уверување дека би можела да ги започне преговрите „колку што е можно поскоро во 2025 година“.

Но, што, всушност, покажуваат споредбите на постигнатото ниво на развојните аспекти во одделни земји-кандидатки, кои Брисел со години ги става на кантар, обидувајќи се да воспостави рамнотежа со изнаоѓање на некакви сопствени мерни единици?

Какви заклучоци можат да се извлечат од меѓународните истражувања и индекси кои ги отсликуваат критериумите поврзани со развојот во разни области во земјите-кандидати? На пример, ако тоа тоа се погледне поблиску во однос на „забрзаната“ Албанија и „тркачот“ кој заостанува, Македонија.

Кога станува збор за слободата медиумите, Македонија е рангирана подобро од дури десет членки на Европската унија, како и од сите земји-аспиранти за членство, со исклучок на Молдавија. Според извештајот на меѓународната организација Репортери без граници за 2023 година, Македонија е рангирана со индекс од приближно 74, а Албанија е речиси на дното со индекс 54, и е речиси на исто ниво со Србија во однос на медиумските слободи. Албанија е пласирана подобро од само две земји, од Грузија и од Турција, која е на дното на табелата. Индексната скала на Репортери без граници е од 0 до 100, така што повисока бројка значи и повисок степен на слобода на медиумите.

Во однос на нивото на корупција, според сумираните резултати на истражувањето на Транспаренси интернешанал за перцепција на корупцијата во 2023 година, Македонија е подобро рангирана и од една членка на ЕУ, Унгарија. Македонија е рангирана со индексен поен 42, а Албанија со 37 е подолу за три места на табелата. Под Албанија, меѓу другите, се Србија и Украина со 36. И вредонсната скала на Транспаренси интернешанал е од 0 до 100, каде што повисока бројка покажува пониско ниво на перцепција на корупцијата.

Уште една област на која и се придава исклучителна важност во однос на ЕУ-проширувањето е владеење на правото и почитување на принципите на правната држава, со цел да се спречат политичарите да добијат преголема моќ над граѓаните, да се гарантира еднаквост пред законот и дека законите се усвојуваат во отворен и демократски процес. Сите земји-аспиранти за членство во ЕУ, заедно со две земји-членки, Унгарија и Бугарија, се пласирани на дното на ранг-листата на „Ворлд џастис проџект“ за 2023 година. Македонија е рангирана со индексен поен 0,52, а Албанија со 0,48 е повторно речиси на дното на ранг-листата и е подобро пласирана само од Србија и од Турција. Распонот на вредносната скала на „Ворлд џастис проџект“ е од 0 до 1, каде што повисока бројка покажува повисок степен на владеење на правото. Се разбира, овие споредби ги посочуваме само со цел да се укаже на состојбите во балканскиот регион, бидејќи и Македонија и Албанија во оваа област се и понатаму мошне далеку од нивото најдобро пласираните европски земји, Германија и скандинавските земји, чии индексни поени се речиси двојно повисоки, и се на ниво меѓу 0,8 и 0,9.

Треба да се посочат и меѓународните истражувања во кои Албанија е нешто повисоко рангирана од Македонија. Британскиот весник „Економист“ од 2006 година ги рангира земјите според степенот на функционирањето на демократијата. Според извештајот на „Економист“ за 2023 година, на вредносната скала од 0 до 10, Македонија е со индексен поен 6,03 и е две места подолу од Албанија (6,28). Во извештајот на „Економист“ се истакнува и тоа дека сите земји-аспиранти за членство, со исклучок на Црна Гора, се помалку демократски од најмалку демократската ЕУ-членка, Бугарија. Едновремено се констатира дека, во спредба со претходната 2022 година, не се случиле некакви позначајни промени во однос на годишниот индекс на демократијата.

Ако се погледнат уште некои други меѓународни истражувања, како, на пример, годишниот извештај на амеркианскиот тинк-тенк Херитиџ, во областа на економските слободи и функционирањето на пазарната економија е забележано опаѓање кај сите аспирантки за членство во ЕУ. Албанија со 64,8 е подобро пласирана од Македонија со 62, на индексната скала од 0 до 100. Вреди да се одбележи и тоа дека на дното на ранг-листата на Херитиџ е членка на ЕУ, Грција.

Да ги споменеме во контекстот на економијата и податоците од Светската банка за БДП по жител, изразен според стандардот на куповна моќ, кои покажуваат дека сите земји-аспиранти се посиромашни од земјите-членки на ЕУ, со исклучок на Турција, која е нешто побогата од Летонија, Грција и од Бугарија. Што се однесува до Македонија, нејзиниот БДП во доларска вредност изнесува 24.873 и е повисок од БДП пер капита, според куповнта моќ, од Албанија, 21.395.

Прави ли Албанија „чекори од седум милји“ на својот европски пат, за да биде издвоена и посочена како земја-кандидат која направила значителен напредок? Од Брисел постојано се испраќаат сигнали дека без квалитетно спроведени реформи врз база на исполнување на Копенхашките критериуми земјите-кандидатки тешко ќе стигнат до ЕУ-членство.

Меѓу тие критериуми важно место зазема и почитувањето на човековите права и заштита на малцинствата. На Македонија, како главна пречка за отворање на преговрите за членство ѝ се става внесувањето на бугарското малцинство во Уставот, услов додуша приафтен од македонска влада во преговарачката рамка. Но, веројатно не е тешко да се констатира дека поаѓајќи од исполнувањето на истиот услов, повеќе ЕУ-членки, пред се Грција и Бугарија, ниту ден денес не би можеле да ги отворат ни формланите преговори за членство.

Брисел ги поставува правилата, но често наоѓа и начин како да ги заобиколи.

(Наслов0т и поднасловот се редакциски)