Простување vs извинување
Нели би било логично/нормално простувањето како чин да следи после извинувањето на починителот на злосторствата? А во случајов тоа би била „другата страна“ во спорот, онаа чиишто војски ги починија злосторствата на територијата на Македонија во наведениот период 1941-1944 година.
Пред и по сите други аспекти сврзани со „приказната“ за македонските споменици од времето на Втората светска војна и барањето на источниот сосед за ревизија на нивната „историска лекција“ изразена низ формулацијата „бугарски фашистички окупатор“, значи пред сето тоа македонските власти, кои и да се и кога и да се, мораат – барем пред себе – да го расчистат клучното прашање: дали со ревизијата на колективната меморија од времето на Народноослободителната војна и Револуцијата и бришењето на „спорната“ формулација сакаме само (времено) да го „решиме“ спорот околу овој (навидум неважен) детал, или пак де факто сме подготвени да му простиме на источниот сосед за злоделата што ги чинел во периодот 1941-1944 година во Македонија? Зошто го велам ова? Затоа што од нашата базична намера треба да произлезат и соодветни потези односно обид за решение. А тоа не може да биде исто за двата случаи!
И овде намерно ги ставам спомениците во групата „навидум неважни“ детали во спорот, прво затоа што јавноста, а особено стручните кругови (историчари, историчари на уметноста и др.), имаат такво чувство, и второ, затоа што тоа прашање (повторно само навидум!) изгледа полесно решливо од оние мега проблематични и крајно неприфатливи уцени од типот на заедничка историја, јазик, идентитет итн.
Меѓутоа, ова само навидум лесно решливо прашање во себе го содржи еднакво многу проблематичниот аспект на ПРОСТУВАЊЕТО како чин! И тоа не е обично простување, туке е простување од страна на државата, односно од сите нас, на злосторствата на друга држава, т.е. на нејзините окупациски војски, во даден историски период. Не сум скептичен дали државата е таа што може да прости. Но скептичен сум дали државата е таа што во овој случај може и треба да прости! Скептичен сум дали воопшто тоа е во делокругот на една држава, која и да е, или тоа е личен чин на секој поединец кој загубил некого во дадениот период на бугарската фашистичка окупација!
Сакам да кажам: нема општо простување, има само лично простување. Простувањето е ефективно само ако е лично, дадено на џелатот од наследниците на жртвите. Инаку, другото простување би било само фиктивно, гест можеби на добра волја и подготвеност да се реши актуелниот проблем, но тоа никако не би било сериозно простување.
Секако дека ги имам предвид повеќето искази од големи луѓе за простувањето, меѓу нив и оној на Махатма Ганди: „Слабите никогаш не можат да простат. Простувањето е атрибут на силните“. Моќта на простувањето е особено силен медикамент. Го имам предвид и искажувањето на Хана Арент, каде што таа вели дека непредвидливите и неповратните ефекти на човековото дејствување имаат коректив, па дури и она дека „Исус од Назарет беше Откривачот на улогата на простувањето во царството на човечките односи“! (Hannah Arendt, The human condition, University of Chicago Press, 1958)
Ама сепак, ако баш сакате, зарем една држава, преку една политичка одлука, може да му прости на крвникот и во името на неговите жртви? Не сум сигурен дека тоа баш така функционира. Може ли во овој случај историјата да нѐ подучи? Можеби, иако димензиите на историските настани слични на нашиве не се еднакви, а ни условите, секако.
Но, само како пример може да послужи Договорот за репарации помеѓу Израел и Федералната Република Германија (1952), којшто никако не значел некаква форма на простување за злосторствата врз Евреите во Втората светска војна, но во Израел бил така доживуван речиси од сите тогашни политички партии (десните Херут и Ционисти, но и левата Мапам). Сепак Договорот бил потпишан, бидејќи превагнала состојбата на длабока економска криза што владеела во Израел а репарациите можеле барем малку да ја ублажат. Како и да е, тоа е само еден можен пример, а ги има многу, различни.
Поучен е и вториот пример, повторно со Израел и судењето на Ајхман (1961), кога дури и Бен-Гурион, тогашен премиер и противник на смртната казна, го изнел предлогот за помилување пред кабинетот. Предлогот бил отфрлен, а во јавноста се појавиле жестоки реакции по повод обидот да се помилува таков воен злосторник, при што доминантни биле изјавите дека таквото помилување (или простување, како сакате) може да биде дадено само од страна на жртвите! И, за волја на вистината, имало и директни преживеани на Холокаустот кои јавно им простиле на нивните мачители. (Deborah E. Lipstadt, She survived Auschwitz — and eventually forgave her persecutors. Should others?, The Washington Post, July 17, 2019)
И овде, секако, ја имам предвид и актуелната изјава на сегашниот македонски министер за надворешни работи Бујар Османи, кој вели дека „не можеме да ги гледаме соседите со истите очила од минатото“. Но, тоа менување на диоптријата на нашиот фокус кон поблиското и подалечното минато веријатно не зависи само од опортунистичката волја на политиката? И сепак, иако политиката и логиката не се баш премногу дружељубиви меѓусебе, нели би било логично/нормално простувањето како чин да следи после извинувањето на починителот на злосторствата? А во случајов тоа би била „другата страна“ во спорот, онаа чиишто војски ги починија злосторствата на територијата на Македонија во наведениот период 1941-1944 година. Дури тогаш, и само тогаш, државата може да пристапи кон евалуација на начинот и модалитетите на нашето простување, ако е тоа воопшто можно.
Извор: teodosievskiumetnost.wordpress.com