📽 176 ТЕЛА КАКО ДОЖД ПАЃАА ВО 1976 ГОДИНА Сударот на два авиони над Југославија – случај кој уште се решава во Стразбур!

„Остани сега на таа висина и пријави го минувањето на Загреб“, беа едни од последните зборови што контролорот на летот во Загреб ги размени со пилотот на летот ЈП 550 на 10 септември далечната 1976 година. Неколку секунди подоцна следуваше авионска несреќа – судар меѓу два авиони во небото кој доведе до тоа Хрватска да ја тужи Србија во Стразбур.

Авионите се судриле на височина од 10.000 метри шибајќи со брзина од околу 900 километри на час!

176 тела паѓаа од небото

„Сто седумдесет и шест тела како дожд паѓаа од небото“, гласи насловот на написот на Јована Радованиќ за српски Блиц. Статијата раскажува што точно се случи над Врбовац таа 1976 година. А години подоцна, имаме и компјутерска симулација за страшниот судир.

Меѓу другото, во тоа време, времето на Студената војна, Југославија беше на границата меѓу Истокот и Западот. Прелетувањата над територијата на СФРЈ беа чести, бидејќи многу западни авиокомпании не можеа да летаат над териториите на источноевропските земји, кои беа под влијание на тогашниот Советски Сојуз.

Авионот DC-9 во сопственост на југословенската компанија „Инекс Адриа“ полета во 10:48 часот од Сплит за Келн/Бон со пет членови на екипажот и 108 патници. Малку претходно, друг авион, „Hawker Sideli Trident 3B“ во сопственост на „Бритиш Ервејс“, полета од лондонскиот аеродром Хитроу за Турција, со 54 патници и девет членови на екипажот.

Авионите биле управувани од искусни пилоти кои имале повеќе од 10.000 часови летање. Контролата на летање го повикала авионот на „Инекс Адриа“.

Тоа беше последната порака

Контрола на летот: Кое е вашето моментално ниво на лет?

JP550: 327.

Контрола на летот : Сега останете на таа висина и пријавете го преминот на Загреб.

JP550: На која висина?

Контрола на летот: На кој сега се качувате, бидејќи… Па, имате авион пред вас, на ISN 335 од лево кон десно.

JP550: Во ред. Остануваме на точно 330.

Тоа беше последната порака на авионот на „Инекс Адриа“. Судирот, според извештајот за авионската несреќа направен во 1982 година од југословенскиот комитет за транспорт и врски, се случил во 10:14 часот и 41 секунда.

Прегледот на остатоците откри дека левото крило на авионот на „Инекс Адриа“ ги пресекол пилотската кабина и совозачкиот дел на авионот на „Бритиш ервејс“. Експлозивната декомпресија на „Trident“ предизвика распаѓање на предниот труп – „Trident“ падна, удри во земјата со опашката и се лизна на кратко растојание.

Авионот DC-9, кој изгуби повеќе од една третина од левото крило, веднаш се спушти и се урна на земјата, удирајќи си го прво десното крило. Ниту еден од 176-те луѓе во двата авиони не преживеа.

Полицаецот кој меѓу првите пристигнал на местото на несреќата го пријавил бебето на земја кое „сѐ уште покажува слаби знаци на живот покрај британскиот авион, но и да пристигнала брзата помош пред мене, веќе било доцна да го спаси“.

Виновна е контролата на летање во Загреб?

„Виновник за несреќата е Контролата на летање во Загреб“, се вели во статијата на хрватски Индекс во врска со настанот.

„И покрај фактот дека сообраќајот над Југославија беше густ, технологијата што ја користеа вработените во Контролата на летање беше стара и недоволно добра. Дополнително, во тие години хроничен недостигаа квалификувани луѓе кои би можеле да ја извршуваат оваа комплицирана работа“, пишува Индекс.

На крајот, контролата на летање доцна го известила еден од авионите дека не полетува. Доколку информациите за контрола на летот стигнале до авионот неколку секунди порано, несреќата веројатно би била избегната.

Контролорот на летање Градимир Тасиќ (28) е прогласен за виновен и осуден на седум години затвор. Меѓутоа, казната брзо му била намалена поради бунтот на неговите колеги. Имено, тој работел три дена по ред во смена од 12 часа бидејќи имало недостиг од кадар.

Едниот авион паѓал надолу, другиот кружел

Врбовци не можат да заборават што се случи на небото над нивните глави тој септемвриски ден. Судејќи според нивните подоцнежни сведоштва, прво дошло до голема експлозија, нешто како гром.

Но потоа виделе два авиони како паѓаат од небото. Едниот паѓал право надолу, другиот кружел. Делови од авион, торби, шишиња и други лични работи на патниците паднале во радиус од неколку километри. Но, телата кои паѓале од небото беа многу пострашна глетка. Некои беа преполовени, а некои паднаа сè уште врзани за седиштата.

Меѓу загинатите најбројни се патниците Германци, поточно жители на Западна Германија кои се враќале од одмор. Затоа оваа несреќа беше голема вест во светската јавност.

Семејствата на жртвите го посетија местото на несреќата долго по несреќата, а на едно место имаше мал крст кој го симболизираше сеќавањето на катастрофата.

Инаку, несреќата остана запаметена како единствена во историјата на „Бритиш Ервејс“ со смртен исход и една од најголемите на територијата на поранешна Југославија.

Беа потребни 32 години да се донесе пресуда!

Пред судовите во Србија, кои Уставниот суд во пресудата од 2016 година во врска со овој случај ги определи како еден од правните следбеници на СФРЈ, се водеа две тужби за надомест на штета, пишува „Радио Слободна Европа“.

Едниот е инициран од „Бритиш Ервејс“, кој заврши на суд во Стразбур. Пред тоа, пред неколку децении, постапката се водела пред сите инстанци на судови надлежни за економски криминал, а со тоа стигнала и до Врховниот касационен суд и до Уставниот суд на Србија.

Првото барање за отштета беше поднесено од „Бритиш Ервејс“ три години по несреќата во Окружниот суд во Белград во септември 1979 година против СФРЈ – Федералната управа за контрола на воздушниот сообраќај.

Беа потребни 32 години за окружниот суд да донесе одлука во корист на „Бритиш ервејс“ и да ѝ наложи на Србија да ѝ плати на британската авиокомпанија отштета во висина од денешните нешто повеќе од милион евра. После тоа, второстепениот апелационен суд го укина тоа решение.

Следеше правна битка меѓу двете страни, која продолжува и денеска.

Жалби, тужби на граѓани и судење без крај

Врховниот касационен суд, како највисок суд во Србија, во 2012 година донесе пресуда со која мнозинството ги отфрли жалбите на „Бритиш Ервејс“ против пресудите на апелационите судови кои ја оспоруваа висината и начинот на пресметување на надоместокот на штетата.

„Бритиш ервејс“ потоа се жалеше до Уставниот суд на Србија. Авиокомпанијата се пожали на повреда на правото на правично судење и судење во разумен рок.

Четири години подоцна, во 2016 година, Уставниот суд пресуди дека е повредено правото на „Бритиш Ервејс“ на судење во разумен рок, но не и дека е повредено правото на правично судење.

Откако ги исцрпи сите правни лекови во Србија, „Бритиш Ервејс“ се обрати до Европскиот суд за човекови права во Стразбур, кој во септември 2021 година побара од британската авиокомпанија и од српската држава да одговорат на дополнителни прашања во постапката.

Во исто време, деветнаесет членови на семејствата на починатите воделе граѓанска постапка за надомест на материјална и нематеријална штета пред судовите во Белград. Тоа се главно членови на семејството на персоналот за летови на „Бритиш Ервејс“.

Не се знае колкава отштета побарале.