ЗАЉУБЕНИТЕ ФОТОНИ КОМУНИЦИРААТ ПОБРЗО ОД СВЕТЛИНАТА Нивното проучување им донесе Нобелова награда на тројца научници

Малите честички околу нас се непредвидливи. Тие се и во нас, од нив се составени атомите. Но, дали и колку непредвидливи се тие, мораше да биде докажано во физиката, а за овој доказ годинава беше доделена Нобеловата награда. Ја освоија Французинот Ален Аспе, Американецот Џон Клаузер и Австриецот Антон Цајлингер кои експериментираат со честичките само за да дознаат дека непредвидливоста ќе мора да остане, а научниците ќе мора да погодуваат како честичките ќе се однесуваат.

Но, освен што се хаотични, овие мали фотони, бозони или кои било субатомски нешта, имаат една елегантна особина. Ако е потребно, две од овие честици, како да се заљубен пар можат да се усогласат една со друга, како да се под исто јаже, вплеткани, дури и на двата краја на универзумот. Тоа што го прави едната честица, го прави и другата. Идентично, како да е клонирана.

Никој не им кажува на честичките како да се вплеткаат една со друга. Се смета дека тие комуницираат меѓу себе со брзина поголема од онаа на светлината. Ова нешто го вознемирувало Ајнштајн, па тој пробал да докаже дека ете квантната физика е нецелосна наука, дека има нешто зад тоа. Подоцна, се покажало дека мистериозниот ефект е сепак, вистински. Да биде работата уште потешка, кога еден научник би пробал да ги измери брзината или насоката на овие честички, или некоја нивна друга особина, тој со самото тоа што е присутен го менува резултатот од мерењето.

А, пред мерењето? Претходно, честичките се во форма на енергетски облак, ние не знаеме точно каде се, туку како на лото превдидуваме по кои траектории е најверојатно дека ќе се движат. Веројатноста може да биде толку или онолку проценти. Но, никако сигурно. Непредвидлива е квантната физика. Такви се и равенките.

Во меѓувреме, научникот Џон Стјуарт Бел претпоставил дека можеби не е сѐ толку како играње лото. Можеби постојат скриени бројки, наречени варијабли, кои засега не ги знаеме, а кои ќе кажат точно каде е честицата, или барем ќе ја намалат пресметката. Ако тие скриени бројки се навистина таму, тогаш тие се независни од самата честица, од нејзината локација.

Тезата на Бел била поставена во 60-тите години. Оттогаш експерименти правел Џон Клаузер, едниот од годинешните Нобеловци, но Ален Аспект бил тој кој ги довршил главните дупки во експериментот. Експериментирањето во квантната физика исто така е проблем. Во случајот, самата поставка на експериментот влијаела на тоа каков ќе биде резултатот. Ален Аспект нашол начин како да го надмине ова.

Што дознал? Дека Бел е во криво. Нема скриени варијабли. А тоа нѐостава со непредвидливоста на квантната физика. Има и добра вест. Ова значи дека ќе можеме да продолжиме да ги користиме равенките кои досега ги користевме.

Ова квантно заплеткување е клуч кај квантните компјутери. Тие го користат за да ги проверат сопствените решенија. Еден ден ќе имаме квантен интернет. Тој ќе биде многу побрз. А баш затоа што двете заљубени фотони си комуницираат меѓу себе и не дозволуваат трет да им дојде квантните компјутери нема да можат да бидат хакнувани. Ако некој проба да ви ја хакне линијата, тогаш линијата ќе биде скршена.

Квантното заплеткување го има и во природата. Кај фотосинтезата на растенијата забележани се заплеткани честички. Ова ги доведе научниците да воведат нова дисциплина, наречена квантна биологија.

Чудни се квантните честици. Тие можат да бидат на две или повеќе места одеднаш. А, можат и да исчезнат и да се појават на другиот крај на универзумот. Исто како во Стар Трек, кога луѓето беа телепортирани.

Засега, научниците можат да телепортираат еден фотон. Ова е заслуга на експериментите на Антон Зејлингер, третиот од добитниците на годинешната Нобелова награда за физика. Најинтересното? Кога честичката ќе се појави на другото место, таа ги има истите особини. Исто се врти, со иста брзина, насока….