ЈУГОСЛАВИЈА НА ЕВРОВИЗИЈА Од социјалистички аутсајдер до победник

Името на поранешната држава последен пат се слушна на најпопуларниот музички натпревар во Европа пред нешто помалку од три децении, а овие зборови од малите екрани го воодушевија секој љубител на Евровизија, од единствената социјалистичка земја што учествуваше на него.

Југославија учествуваше 27 пати од своето деби во 1961 година, а најголемиот успех го постигна во 1989 година кога за победници беа прогласени задарската група Рива и нивниот поп хит Rock me.

„Беше толку големо, необично и неочекувано што едноставно немам вистинско и вистинско сеќавање на тој момент“, изјави Емилија Кокиќ, пејачката на овој бенд.

Рок-критичарот Петар Јањатовиќ вели дека цела музичка Југославија тоа го доживеала како свој триумф.

„Генерално, публиката сакаше фестивали – од Сан Ремо (Италија) до Евровизија, која беше исклучително престижно натпреварување во тие години“.

Маглив сјај на црвена петокрака на евровизиското небо

Југославија дебитираше на евровизиската сцена со композицијата „Неке давне ѕвезде,“ која ја пееше Љиљана Петровиќ, а текстот го напиша познатиот српски поет Мирослав Мика Антиќ.

Пејачката замина во Кан, Франција, како што рече, без снимка или издадена плоча и таму го зазеде осмото место со девет поени.

Мелодијата за песната ја компонираше Словенецот Јоже Прившек.

Овој настап ја однесе до ѕвездите до сега непознатата вокална солистка и ја претстави пред домашната публика на меѓународната сцена.

За разлика од европските колешки кои за оваа прилика се облекуваа гламурозно, Љиљана Петровиќ пред публиката се претстави во скромна црна тоалета.

Но, непосредно пред настапот, спикерот на Љубљанската телевизија Саша Новак и закачи сребрен брош, што може да се види на видеото.

Следната година ТВ Љубљана на натпреварот, овој пат во Луксембург, ја испрати пејачка од Србија – Лола Новаковиќ.

Нејзината песна „Не пали светла на самрак“ се најде на високото четврто место, кое ќе остане најдобар пласман на Југославија до 1980-тите.

По само две години – во 1964 година, Југославија го постигна официјално најлошиот резултат – Сабахудин Курт го заврши натпреварот без освоен бод.

И во тие години меѓу натпреварувачите често имаше популарни изведувачи, како хрватските бендови Дубровнички трубадури и 4М, но во малку изменети состави.

„Поради правилата во времето кога на групите им беше забрането да се натпреваруваат – дубровничките трубадури не настапуваа под тоа име, туку како дует – Хамо Хајдархоџиќ и Лучијано Капурсо, а 4М, како Иван и 3М“, објаснува Слободан Тодоровиќ, новинар и основач на сајтот evrovizija.rs.

Неславните седумдесетти

Следната деценија не беше позната по учеството на југословенските изведувачи на Евровизија.

Иако во 1970-тите претставниците беа големите ѕвезди на музичката сцена во тоа време – како Кичо Слабинац, Тереза ​​Кесовија, Здравко Чолиќ и групата Корни – недостасуваа позабележителни резултати.

„Ако ги погледнеме резултатите што ги постигна Југославија, особено во 60-тите и 70-тите години, секогаш сме биле второлигаши“, посочува Тодоровиќ.

Тој смета дека во тоа време немало „дефиниран мотив“, односно „што е тоа што би сакале да му го претставиме на светот“.

Исто така, она што локалната публика го посакуваше и сакаше, често не се совпаѓаше со вкусот на Европа.

„Не смееме да го заборавиме политичкиот момент, па кога зборуваме за некој вид на  блокови на Евровизија, тие беа особено истакнати во тие децении кога учествувавме.“

„Југославија во тоа време секогаш припаѓала на медитеранскиот блок, во кој влегувале Италија и Шпанија, а подоцна Турција, Грција, Израел, помалубројни во споредба со оние блокови што се нарекувале скандинавски или западни“, вели Тодоровиќ.

Затоа, вели, често се случувало Југославија, на пример, да се спаси со турски бодови од последното место.

На Евровизија во Брајтон (Велика Британија) во 1974 година, учествуваа и Корнелија Ковач и неговата група Корни, кои се претставија со познатата песна Моја генерација.

Така, вели Тодоровиќ, рок песната конечно ги замени дотогашните шлагери.

Победата таа година ја освои познатата шведска поп група Abba со песната Waterloo, која тогаш доби нула поени од британското жири.

„Тие беа соблекувална до нашата“, се присетува Корнелија Ковач.

„Не беа лошо облечени, сепак малку старомодни, но добија таков плус поради настапот, додека ние имавме чудни костуми кои добро им прилегаа на сите“, додава музичарот.

Иако порано имал малку поинакво мислење за овој настан, денес има најубави спомени.

„Имавме многу добар настап, а публиката убаво не пречека, па дури и нашиот диригент (Звонимир Скерл) доби голем аплауз“, вели тој.

Учесниците на Евровизија беа избирани главно на натпреварот наречен Југовизија, но и на други домашни фестивали.

Така, во 1976 година на фестивалот во Опатија беше одлучено Југославија, во холандскиот град Хаг, да ја претставува сараевската група Амбасадори, а не претходно наградената миленичка Бисера Велетанлиќ со песната Бај, бај, бај.

„Не само што не очекував победа, туку мислев и дека не сме баш сигурни за влез во финалето“, изјави Слободан Вујовиќ, фронтмен на групата Ambassadors.

Сања Илиќ, која многу години подоцна го компонираше Бај, бај, бај, изјави дека еден член од специјалното жири кое ја донело оваа одлука решило да не ја испрати нејзинара песна на Евровизија поради „странското име“.

„Иронијата беше што таа година победи британската група Brotherhood of Man со песна чиј текст оди – Save your kisses for me, bye, bye baby, bye, bye”, низ насмевка истакнува Тодоровиќ.

Лошите пласмани ја наведоа Југославија да се повлече од Изборот за песна на Евровизија помеѓу 1977 и 1980 година.

„Имаше еден вид расположение дека испративме многу добри претставници кои на некој начин беа потценети во Европа, а ние се налутивме и престанавме да ги испраќаме“, додаде новинарот.

Ренесансата на осумдесеттите

Златните години за Југославија на Евровизија дојдоа во 1980-тите, а како цреша на тортата, победата конечно дојде во 1989 година.

Првиот значаен успех, по речиси две децении, го постигна песната Julie на црногорскиот пејач Даниел Поповиќ – во 1983 година во Минхен, Германија, каде што го освои високото четврто место со, дотогаш, рекордни 125 поени.

Телевизија Титоград, денешна Подгорица, следната година имаше и свој претставник – Владо Калембер и Изолда Баруџија со песната Ciao, amore.

Промотивното видео за оваа песна беше забрането во Турција бидејќи пејачката која претходно настапуваше на Евровизија со бендот Аска, во него се појави без горниот дел од костимот за капење.

Добри резултати за Југославија постигнаа хрватските групи Нови фосили и Сребрени крила во 1987 и 1988 година.

Но, главната посластица и најголемиот успех следуваат следната година во Лозана (Швајцарија), кога групата Рива од Задар го освои првото место со песната Rock me.

Со оглед на тоа што членовите на бендот беа млади и неискусни, ТВ Загреб не остави ништо на случајноста и одлично ги „подготви“ за претстојниот музички фестивал.

Пејачката Емилија Кокиќ вели дека имале цел тим од професионалци кои се занимавале со нив – од кореографија и сценски настап, до визуелен идентитет и стајлинг.

„Не морав да се грижам за ништо, мојата единствена задача беше да излезам на сцената, што подобро да ја испеам таа песна и да застанам зад тоа дело“, вели Кокиќ.

Затоа, додава, „со леснотија си ја завршиле работата“.

„Тоа не беше стресно за нас бидејќи се обидовме многу пати и бевме добро подготвени“.

Пејачката вели дека важеле за фаворити меѓу учесниците, што многу им значело.

Таа беше особено среќна што беше на истиот фестивал со Ана Окса, претставничката на Италија.

„Кога ја видов во живо имав чувство дека ќе се онесвестам, таа беше мегаѕвезда во моите очи, па сега мегаѕвездата од детството и ја фали песната“, низ насмевка се присетува Кокиќ.

Таа не се сеќава на моментот кога биле прогласени за победници, но во сеќавањето и останал врежан пречекот што го приредиле нивните сограѓани.

„Овој пречек на спортисти и други заслужни луѓе во Задар, имам чувство дека започна со нас.“

„Градот беше пренатрупан од задарскиот аеродром каде што слетавме, па буквално во колона не возеа до плоштадот каде едвај успеавме да стигнеме“, се сеќава Кокиќ.

На прославата добија дури и вино со етикета со нивните ликови.

„Тоа не беше наша победа, тоа беше победа на целиот град, ние бевме нивни“, додаде пејачката која таа година беше прогласена за „Југословенка на годината“.

Емилија Кокиќ денеска води школа за пеење во главниот град на Хрватска – Загреб.

Југославија ја доби првата највисока оценка за песната Хало, хало на групата Аска во англискиот Херогејт во 1982 година.

Телевизиите Скопје, Приштина и Нови Сад никогаш немале претставници на Евровизија.

Југославија се повлече од Изборот за песна на Евровизија во Гетеборг (Шведска) во 1985 година бидејќи датумот на натпреварот се совпадна со годишнината од смртта на југословенскиот претседател Јосип Броз Тито – 4 мај. Избрана била песната Покора на Зорица Конџе.

ТВ Загреб имаше најмногу претставници – 10, а Титоград (Подгорица) имаше најмалку – двајца. ТВ Белград имаше четворица – Корни група, Аска, Бејби Дол и Екстра Нена.

Претставникот на ТВ Сараево – Сабахудин Курт и неговата песна Život je sklopio krug во 1964 година во главниот град на Данска – Копенхаген, не добија ниту еден бод, што и официјално е најлошиот резултат на Југославија на овој фестивал.

Загреб 1990 година

Благодарение на задарчани, Телевизија Загреб го организираше Изборот за песна на Евровизија во 1990 година.

Настанот се одржа на 5 мај во концертната сала „Ватрослав Лисински“, за прв пат на Балканскиот Полуостров и во една, барем за кратко, социјалистичка држава.

Победник беше италијанскиот изведувач – Тото Кутуњо со песната Insieme: 1992 година.

Програмата ја водеа Оливер Млакар и Хелга Влаховиќ, додека резервна двојка беа Рене Медвешчак и Дубравка Марковиќ.

Југославија ја претставуваше Тајчи, чија изведба и песна Hajde da ludujemo се уште ја сакаат и ценат многу евровизиски фанови

Збогум

Последното учество на Југославија на Евровизија беше во 1992 година во шведскиот град Малме.

Земјата која многу војуваше ја претставуваше Снежана Бериќ попозната како Екстра Нена со композицијата Ljubim te pesmama.

„Мојот детски сон е да учествувам на еден толку голем европски, денешен светски музички натпревар, од каде ги носам најубавите спомени“, изјави тогаш поп пејачката. Бериќ, вели таа, сама го финансирала нејзиното заминување и осумдневниот престој во Шведска.

„Иако јас бев единствениот претставник на мојата земја, едвај отидовме таму.“

„Телевизија Белград не ми даде никаква можност да набавам облека и други потреби за тие денови, што вклучуваше и бројни презентации, па морав сама да обезбедам се“, додаде таа.

По пристигнувањето во Малме, ја дочекаа бројни фестивалски обврски, проби, прес-конференции и многу други придружни содржини.

„После секој од тие тешки денови, имавме џем сешн во хотелската сала на клавир, каде со колешка од Израел пеевме различни светски хитови – кој што знаеше, пееше и беше прекрасно“, рече Бериќ.

Целиот настан беше „фантастично и професионално организиран“.

На самото натпреварување, вели таа, била третирана како „светска ѕвезда“, а поради случувањата во Југославија и ризикот од можни проблеми добила телохранители и лекар.

Таа додава дека била задоволна и од настапот, иако на почетокот имало мали технички проблеми.

„Во моментот на излегување на сцената мониторите не работеа – тоа беше паника за мене, но тој почеток го пеев благодарение на присебноста.

А кога почна ритамот и целата сала аплаудираше, јас само продолжив како ништо да не се случило“, се сеќава Екстра Нена.

На крајот, пејачката го зазеде 13-тото место со 44 поени.

„Беше репрезентативно, достоинствено и се гордеев што знамето на мојата земја се вееше над мојата глава и што оваа песна се уште е една од најубавите композиции на Евровизија, која секогаш се става на компилации.“

Што се смени?

На евровизиските песни во Југославија редовно им се посветуваше посебно внимание и затоа се сметаа за значаен настан.

„Тоа беше престиж и тогаш, а тоа е и денес, но тогаш беше навистина одлична работа кога некој ќе добие можност да оди на Евровизија“, вели рок критичарот Петар Јањатовиќ.

Исто така, многу се внимаваше да биде силна поп песна, која ќе има „силен рефрен“, со неизбежна привлечност на изведувачите.

„Евровизија во тоа време беше многу покомпактна жанровски и стилски“, смета Јањатовиќ.

Денес, додава тој, светската сцена „капиларно се прошири на најразновидните можни жанрови“, па нормално е тоа да влијае и на Евровизија.

Повикувајќи се на победата на финскиот метал бенд Лорди во 2006 година, Јањатовиќ потсетува дека било незамисливо во 1985 година, на пример, босанските хеви металци Дивље јагоде да бидат претставници на Југославија.

Дека разликите меѓу натпреварувањата за избор на Евровизија на кој учествуваше Југославија денес се огромни се согласува и Слободан Тодоровиќ.

Суштинската промена е што Евровизија порано се перципираше како музички настан, а денес е телевизиски настан и се создава и прави, пред се за телевизиските гледачи – атрактивна, а која на некој начин ќе донесе и профит“, вели новинарот.

По распадот на Југославија, на овој натпревар во 2007 година победи само Србија со песната Молитва во изведба на пејачката Марија Шерифовиќ.