ТРОЈЦА НАУЧНИЦИ ДОБИЈА НОБЕЛОВА НАГРАДА ЗА МЕДИЦИНА Лауреатите ги идентификувале Т-клетките кои ги спречуваат имуните клетки да го нападнат телото

Нобеловата сезона за 2025 година официјално започна со објавувањето на првата награда, онаа за физиологија или медицина. Наградата е доделена на научниците Мери Е. Брунков и Фред Рамсдел од САД и Шимон Сакагучи од Јапонија.

Тие ја добиваат престижната награда за нивните револуционерни откритија во врска со периферната имунолошка толеранција, која го спречува имунолошкиот систем да му наштети на сопственото тело. Нивната работа ја постави основата за ново поле на истражување и поттикна развој на нови третмани за рак и автоимуни болести.

Чувари кои спречуваат автоимуни болести

Моќниот имунолошки систем на телото е вистинско еволутивно ремек-дело, кое секојдневно нѐ штити од илјадници вируси, бактерии и други микроби. Сепак, тој мора да биде регулиран, во спротивно може да ги нападне сопствените органи.

Како што соопшти Нобеловиот комитет при шведскиот Каролинска Институт во Стокхолм, лауреатите ги идентификувале „безбедносните чувари“ на имунолошкиот систем – регулаторните Т-клетки (regulatory T cells), кои ги спречуваат имуните клетки да го нападнат нашето тело.

Имунолошкиот систем е неверојатно сложен и секојдневно нѐ штити од илјадници различни вируси, бактерии и микроби. Една од неговите најголеми вештини е способноста да ги разликува патогените од сопствените клетки на телото.

Клучните играчи во оваа одбрана се Т-клетките.

Помошничките Т-клетки (Helper T cells) постојано патролираат и ги алармираат другите имуни клетки кога ќе откријат натрапник.
Убиствените Т-клетки (Killer T cells) ги уништуваат заразените или туморските клетки. Проблемот е што Т-клетките користат рецептори со различни форми (како делови од сложувалка) за да откријат напад. Теоретски, телото може да создаде повеќе од 1.015 различни рецептори. Неизбежно, некои од овие рецептори може да се врзат и за делови од сопствените ткива на телото, се посочува во образложението на Нобеловиот комитет.

Во 1980-тите, научниците знаеја за централната толеранција: процес во тимусот каде што Т-клетките кои го препознаваат сопственото ткиво се елиминираат уште при нивното созревање. Сепак, постоеше сомнеж дека мора да постои и некој „чувар“ кој ќе се справи со Т-клетките што го пропуштиле тестот во тимусот.

Откривање на регулаторните Т-клетки

Шимон Сакагучи од Јапонија беше инспириран од експеримент кој покажа дека ако тимусот се отстрани од новородени глувци неколку дена по раѓањето, имунолошкиот систем „полудува“, што резултира со низа автоимуни болести.

Сакагучи беше убеден дека имунолошкиот систем мора да има некаков „безбедносен чувар“ што ги смирува другите Т-клетки.

По повеќе од една деценија истражување, во 1995 година тој претстави сосема нова класа на Т-клетки. Ги разликуваше по тоа што, освен протеинот CD4 (кој го носат помошните Т-клетки), тие носат и протеин наречен CD25. Оваа новоидентификувана класа беше наречена регулаторни Т-клетки. Тие беа клетките што го смируваа имунолошкиот систем.

Клучниот ген: Foxp3

Во меѓувреме, Мери Брунков и Фред Рамсдел во САД истражуваа зошто одредени машки глувци (познати како scurfy) страдаат од тешки автоимуни болести. Нивните органи беа нападнати од Т-клетки, што укажуваше на бунт во имунолошкиот систем.

По години макотрпна работа, во 2001 година тие успеаја да го пронајдат мутираниот ген што ја предизвикува болеста. Непознатиот ген го нарекоа Foxp3. Набргу потоа, се покажа дека мутациите во генот FOXP3 се причина и за ретката автоимуна болест кај луѓето наречена IPEX.

Спојување на откритијата

За две години, Шимон Сакагучи и други истражувачи убедливо докажаа дека генот FOXP3 го контролира развојот на регулаторните Т-клетки. Овие регулаторни Т-клетки се клучен дел од периферната имунолошка толеранција – тие спречуваат другите Т-клетки погрешно да го нападнат сопственото ткиво и обезбедуваат имунолошкиот систем да се смири откако ќе елиминира некој натрапник.

Медицински импликации

Фундаменталното знаење стекнато преку откривањето на овие клетки отвори врата за многу медицински третмани:

Третман на рак: Туморите често привлекуваат голем број регулаторни Т-клетки за да се заштитат од имунолошкиот систем. Истражувачите се обидуваат да го „разобличат“ овој ѕид за да овозможат имунолошки напад врз туморот.

Третман на автоимуни болести: Во овој случај, се настојува да се промовира формирањето на повеќе регулаторни Т-клетки, на пример со користење на супстанцијата интерлеукин-2 или со изолација, размножување и враќање на овие клетки во телото на пациентот.

Трансплантација на органи: Се истражува дали регулаторните Т-клетки може да се користат за да се спречи отфрлање на органите по трансплантација.

Со своите револуционерни откритија, Брунков, Рамсдел и Сакагучи обезбедија фундаментално знаење за тоа како се регулира имунолошкиот систем, со што му донесоа „најголема корист на човештвото“.

Финансиски детали

Наградната сума од 11 милиони шведски круни (околу 1,2 милиони американски долари), ќе биде поделена подеднакво меѓу тројцата лауреати. Наградите, кои покрај паричната сума вклучуваат златен медал и диплома, формално ќе бидат доделени на 10 декември, на годишнината од смртта на Алфред Нобел.

Нобеловата награда е збир на најпрестижните меѓународни награди основани со тестаментот на Алфред Нобел, шведски хемичар, инженер и индустријалец, најпознат по откривањето на динамитот. Својот имот го оставил за финансирање на годишни награди за оние кои „му донеле најголема корист на човештвото“ во областите: физика, хемија, медицина, литература и мир. Наградата за економски науки во спомен на Алфред Нобел е основана подоцна, во 1968 година, од страна на Шведската централна банка.

Нобеловата награда за физиологија или медицина ја доделува Нобеловото собрание при Институтот Каролинска во Шведска.