ЛИТИУМ, НОВ СОЈУЗНИК ВО БОРБАТА СО АЛЦХАЈМЕР Истражувањата можат да понудат нови третмани за болеста на заборавањето

Литиумот е најпознат во медицината како стабилизатор на расположението што им се дава на луѓе со биполарно растројство и депресија. Американската администрација за храна и лекови го одобри во 1970 година, но лекарите го користеле за лекување на нарушувања на расположението речиси еден век пред тоа.

Сега, истражувачите за прв пат покажале дека литиумот е природно присутен во телото во мали количини и дека на клетките им е потребен за нормално функционирање – слично на витаминот Ц или железото. Исто така, се чини дека игра клучна улога во одржувањето на здравјето на мозокот.

Биолошка застапеност на литиумот

Литиумот се наоѓа во траги во голем број растенија, во планктонот и безрбетниците, во концентрации кои се движат од 69 до 5.760 ppb (делови на милијарда). Кај ‘рбетниците, концентрацијата е малку помала, а речиси сите ткива и телесни течности на ‘рбетниците содржат литиум во опсег од 21 до 763 ppb. Морските организми биоакумулираат литиум во поголема мера од копнените организми.

Концентрациите на литиум во човечкото ткиво се во просек околу 24 ppb (4 ppb во крвта и 1,3 ppm во коските).

Растенијата лесно го апсорбираат литиумот, а концентрациите на литиум во растителното ткиво се обично околу 1 ppm. Концентрациите на литиум во сува материја, на пример, компири и домати, можат да достигнат и до 30 ppm.

Во серија експерименти објавени во списанието Nature, истражувачите од универзитетите Харвард и Раш откриле дека намалувањето на количината на литиум во исхраната на нормални глувци предизвикува воспаление во нивниот мозок и промени поврзани со забрзано стареење, објави CNN.

Кај глувци специјално одгледувани за да развијат исти видови промени во мозокот како луѓето со Алцхајмерова болест, исхраната со ниска содржина на литиум го поттикнува создавањето на лепливи протеини кои формираат плаки и сплетови во мозокот, кои се обележја на болеста. Исто така, го забрзува губењето на меморијата.

Сепак, одржувањето на нормални нивоа на литиум кај глувците како што стареат ги заштитило од промените во мозокот поврзани со Алцхајмеровата болест.

Доколку понатамошните истражувања ги потврдат наодите, тоа би можело да отвори врата за нови третмани и дијагностички тестови за Алцхајмеровата болест.

Синтеза на теориите за Алцхајмеровата болест

Истражувањето дава обединувачка теорија што помага да се објаснат многу делови од сложувалката што научниците се обидуваат да ја состават со децении.

– Ова е потенцијален кандидат за заеднички механизам што води до мултисистемска дегенерација на мозокот која претходи на деменцијата – рекол д-р Брус Јанкнер, професор по генетика на Медицинскиот факултет Харвард, кој ја водел студијата.

Според него, потребна е многу повеќе наука за да се утврди дали ова е заеднички пат… или еден од неколкуте патишта до Алцхајмеровата болест, додавајќи дека податоците се многу интригантни.

Во уредничкиот текст објавен во списанието „Nature“, проф. д-р Ешли Буш, невролог кој раководи со Центарот за истражување на деменцијата на Универзитетот во Мелбурн во Австралија, кој не бил вклучен во студијата, изјавил дека истражувачите „презентираат убедливи докази дека литиумот навистина има физиолошка улога и дека нормалното стареење може да ја наруши регулацијата на нивоата на литиум во мозокот“.

Детално испитување на мозочното ткиво кај луѓето и животните, заедно со генетските истражувања во студијата, го откри механизмот што се чини дека е во игра: Бета амилоидните плаки – лепливите наслаги што ги лепат мозоците на пациентите со Алцхајмерова болест – се врзуваат за литиумот и го задржуваат, вклучувајќи го и типот што нормално е присутен во телото, како и вообичаено пропишаната форма. Ова врзување го осиромашува литиумот достапен за блиските клетки, вклучувајќи ги и важните „чистачи“ познати како микроглија.

Кога мозокот е здрав и функционира нормално, микроглијата е менаџер на отпадот, отстранувајќи го бета амилоидот пред да може да се акумулира и да предизвика штета. Во експериментите на тимот, микроглијата од мозоците на глувци со недостаток на литиум покажала намалена способност за отстранување и разградување на бета амилоидот.

Проф. Јанкнер верува дека ова создава спирала надолу. Акумулацијата на бета амилоид апсорбира сè повеќе литиум, дополнително осакатувајќи ја способноста на мозокот да го исчисти.

Тој и неговите колеги тестирале различни соединенија на литиум и пронашле едно – литиум оротат – кое не се врзува за бета амилоидот.

Кога им дале литиум оротат на глувци со знаци на Алцхајмерова болест во мозокот, овие промени биле обратни: Плаките на бета амилоидот и сплетовите на тау протеинот што ги задушувале центрите за меморија во мозокот биле намалени. Глувците третирани со литиум можеле повторно да се движат низ лавиринти и да научат да идентификуваат нови предмети, додека оние на кои им било дадено плацебо не покажале промена во нивните дефицити во меморијата и размислувањето.

Не го пробувајте ова дома

Во својата природна форма, литиумот е елемент, мек, сребрено-бел метал кој лесно се комбинира со други елементи за да формира соединенија и соли. Природно е присутен во околината, вклучувајќи ја храната и водата.

Научниците никогаш целосно не разбрале како функционира за подобрување на расположението – само знаеле дека функционира. Оригиналната формула за содата 7Up содржела литиум – се викала 7Up Lithium Soda Lemon – и била рекламирана како лек за мамурлак и подобрувач на расположението „за болничка или домашна употреба“. Некои топли извори за кои се знае дека содржат минерална вода богата со литиум станале барани дестинации за велнес поради нивните лековити моќи.

Сепак, кај луѓето кои земале пропишани дози на литиум – кои биле многу повисоки од дозите што се користеле во новата студија – понекогаш развивале токсичност на тироидната жлезда или бубрезите.

Тестовите на глувци на кои им биле дадени ниски дози на литиум оротат не покажале знаци на оштетување.

Тоа е охрабрувачки, нагласува д-р Јанкнер, но тоа не значи дека луѓето треба сами да се обидат да земаат додатоци на литиум.

– Глушецот не е човек. Никој не треба да зема ништо врз основа на студии на глувци – забележува професорот.

– Податоците што ги имаме за третманот со литиум се кај глувци и треба да се реплицираат кај луѓето. Треба да ја пронајдеме вистинската доза кај луѓето – додава тој.

Нормалните количини на литиум во нашите тела и концентрациите дадени на глувци се мали – околу 1.000 пати пониски од дозите дадени за лекување на биполарно растројство, забележува Јанкнер.

Професорот се надева дека студиите за токсичност на солите на литиум ќе започнат наскоро. Тој нагласува дека ниту тој, ниту некој од неговите коавтори немаат финансиски интерес во исходот од студијата.

Според модерната космолошка теорија, литиумот – во двата стабилни изотопи (литиум-6 и литиум-7) – бил еден од трите елементи синтетизирани во Големата експлозија

Националниот институт за здравје (NIH) бил главен финансиер на студијата, заедно со грантови од приватни фондации.

Се акумулираат докази за улогата на литиумот во стареењето

Новото истражување ги потврдува претходните студии што укажуваат дека литиумот може да биде важен за Алцхајмеровата болест. Голема данска студија објавена во 2017 година открила дека луѓето со повисоки нивоа на литиум во водата за пиење имале помала веројатност да бидат дијагностицирани со деменција во споредба со оние чија вода од чешма содржела природно пониски нивоа на литиум.

Друга голема студија објавена во 2022 година во Велика Британија открила дека луѓето на кои им е препишан литиум имале околу половина помала веројатност да бидат дијагностицирани со Алцхајмерова болест во споредба со оние во контролната група, што укажува на заштитен ефект на лекот.

Но, употребата на литиум во психијатријата доведе до негово препишување како терапевтски лек, истакнува Јанкнер. Никој не сфатил дека може да биде важен за нормалната физиологија на телото.

Тоа е делумно затоа што количините на литиум што нормално циркулираат во телото се толку мали што не можеле да се квантифицираат до неодамна. Јанкнер и неговиот тим морале да адаптираат нова технологија за да ја измерат.

Во првата фаза од студијата, научниците го тестирале мозочното ткиво и крвта на постари пациенти на кампусот на Универзитетот Раш за траги од 27 метали. Некои од пациентите немале историја на проблеми со меморијата, додека други имале рано опаѓање на меморијата и тешка Алцхајмерова болест.

Иако немало промени во нивоата на повеќето метали што ги мереле, литиумот бил исклучок. Нивоата на литиум биле постојано пониски кај пациенти со благи когнитивни нарушувања или Алцхајмерова болест во споредба со оние со нормална функција на мозокот.

Мозоците на пациентите со Алцхајмерова болест, исто така, покажале зголемени нивоа на цинк и намалени нивоа на бакар, нешто што научниците претходно го забележале.

Постојаното откритие на пониски нивоа на литиум во мозоците на луѓето со губење на меморијата било убедлив доказ, вели Јанкнер.

– На почетокот, искрено, бевме скептични во врска со резултатот бидејќи не беше очекуван.

Но, резултатот останал значаен дури и кога провериле примероци од други локации во Општата болница во Масачусетс, Универзитетот Дјук и Универзитетот Вашингтон.

– Сакавме да знаеме дали овој пад на литиумот е биолошки значаен, па затоа дизајниравме експериментален протокол каде што можевме селективно да го отстраниме литиумот од исхраната на глувците и да видиме што ќе се случи – објаснува Јанкнер.

Кога ги хранеле глувците со диета со ниска содржина на литиум, едноставно намалувајќи ги нивните природни нивоа за 50 проценти, нивниот мозок брзо развивал карактеристики на Алцхајмерова болест.

– Невроните почнаа да дегенерираат. Имунолошките клетки во мозокот полудеа во однос на зголемено воспаление и послаба функција во одржувањето на невроните околу нив, и повеќе изгледаа како пациент со напредна Алцхајмерова болест.

Тимот, исто така, открил дека профилите на генска експресија кај глувците со недостаток на литиум и луѓето кои имале Алцхајмерова болест изгледале многу слично.

Потоа истражувачите почнале да истражуваат како може да се случи ова намалување на литиумот. Јанкнер вели дека во најраните фази, има намалување на апсорпцијата на литиум во мозокот од крвта. Тие сè уште не знаат точно како или зошто се случува ова, но веројатно се должи на различни работи, вклучувајќи го намалениот внес преку исхраната, како и генетски и еколошки фактори.

Главен извор на литиум за повеќето луѓе е нивната исхрана. Некои од намирниците што содржат најмногу литиум се лиснат зелен зеленчук, јаткасти плодови, мешунки и некои зачини како куркума и ким. Некои минерални води се исто така богати извори.

Со други зборови, забележува Јанкнер, многу намирници за кои веќе е докажано дека се здрави и го намалуваат ризикот од деменција може да бидат корисни поради нивната содржина на литиум.

– Знаете, честопати во науката откривате дека некои работи можат да имаат одреден ефект и мислите дека точно знаете зошто, но потоа се покажува дека целосно сте погрешиле во врска со причината.