КОЛКУ ПАТИ И ШТО ДОСЕГА ИМ БИЛО НУДЕНО НА ПАЛЕСТИНЦИТЕ? Од засебна држава во 1947 година, до делови од источен Ерусалим во времето на Трамп

Најмалку десетина пати во поновата историја било пробувано дипломатски да се реши тешкиот и комплициран проблем кој го имаат Израел и Палестина. Меѓу нив се обидите и понуди за создавање на независна Палестинска држава, но и такви кои предвидуваат автономија, региони со полуавтономија…Во речиси сите од нив, горливо останува и прашањето за статусот на градот Ерусалим, за кој најчесто било предлагано да биде посебна единица управувана од Обединетите Нации(ОН) или од меѓународниот фактор.

Комплицираната историја на Израел започнува со создавањето на Израел во 1948 година и планот за поделба на ОН, па сè до обидот на Доналд Трамп, поранешниот американски претседател, да предложи нова поделба со нови елементи на независност и автономија.

Во целата приказна на Израел, клучни ќе бидат војните кои земјата ги водеше со арапските земји во 1960-тите и 1970-тите години, но и поновите случувања – кога Обединетите Арапски Емирати и Бахреин во 2021 година се одлучија да го признаат Израел.

Дали овојпат ќе биде постигнат договор?

1. Планот за поделба од 1947-48 година: Уште во 1947 година Обединетите Нации изгласале план за поделба на Израел, во кој Палестина би била независна на територијата на тогашниот Британски Мандат – владеењето под кое била Палестина уште од 1920 година, односно кога биле протерани Османлиите. Оваа територија ги вклучувала денешниот Појас Газа и целиот Западен Брег.

За планот позитивно гласаат поголемиот број членки во ОН, а не го поддржуваат арапските земји. Евреите го прифатија планот. Но, Палестинците одбиja. Со планот Палестинците требало да добијат 44 отсто од територијата.

Ерусалим, според договорот би бил посебен регион администриран од Обединетите Нации.

Палестинците не го прифатиле планот од повеќе причини, не само поради губењето на територијата. Една од причините е и фактот што Ерусалим останува во интернационални раце, а не во арапски. Но, тие биле и загрижени за своето население кое ќе остане во Израел и како тоа ќе биде третирано. Меѓу другото, многу Палестинци во таквиот случај ќе биле раселени.

Неприфаќањето на планот довело до Арапско-изралексата војна во следната 1948 година и формирање на државата Израел.

2. Шестдневната војна: Во јуни 1967 година, Израел водеше кратка, но одлучувачка војна против Египет, Јордан и Сирија. По војната, се менува картата. Израел добива контрола над Западниот Брег, Источен Ерусалим, Појасот Газа и Голанската висорамнина. Овие нови освоени територии ќе бидат клучни во следните преговори.

Во 1973 година Израел ја доби војната со Арапската лига која изби на денот на празникот Јом Кипур. И во оваа војна беа добиени одредени територии кои биле во владение на Египет.

3. Договорите од Кемп Дејвид: Во 1978 година, пет години по Јом Кипурската војна, Египет конечно го признава Израел со мировен договор. Посредувањето за ова го направил американскиот претседател Џими Картер, кој на маса ги седнал претсеаделот на Египет, Анвар Садат и израелскиот премиер Менахем Бегин.

4. Договорите од Осло: Во 1993 година беше направен значаен чекор во преговорите. Израел дозволи да се создаде Палестинска управа во делови од Западниот Брег и Појасот Газа. Прашањето на Ерусалим било оставени за подоцнежни преговори.

Со овој дгогвор Палестинската управа би имала комплетна автономија во одредени региони, во други региони, како што се селата и руралните области само цивилна контрола, додека во трети региони не би имала автономија. За ваков регион каде Палестинците не би имале атономија бил означен Западниот Брег, но конечниот статус на оваа област бил оставен да биде решен за подоцна.

5. Самитот на Кемп Дејвид:  Во 2000 година Бил Клинтон ги седна на маса Јасер Арафат, лидерот на Палестинците и израелскиот премиер Ехуд Барак. Се разговарало за многу аспекти, но главната спорна точка останал Ерусалим.

6. Патоказ за мир: „Патната карта за мир“ беше план воведен во 2003 година од Квартетот, составен од САД, ОН, ЕУ и Русија. Во него се наведени низа чекори за постигнување решение за две држави, вклучително и крај на палестинскиот тероризам и замрзнување на израелските населби. Напредокот беше ограничен, а планот не беше целосно спроведен.

7. План за раздружување на Газа во 2005 година: За време на премиерот Ариел Шарон, Израел еднострано се повлече од Појасот Газа. Овој план вклучуваше отстранување на израелските населби и евакуација на израелските воени сили од Газа.

8. Хамас ја презеде Газа во 2007 година: По палестинските законодавни избори во 2006 година, милитантната група Хамас ја презеде контролата врз Појасот Газа. Ова доведе до поделба меѓу Западниот Брег, контролиран од палестинската управа предводена од Фатах, и Газа, контролирана од Хамас. Оваа внатрешна палестинска поделба ги комплицираше мировните напори.

9. Иницијативата на Џон Кери: Во 2014 година американскиот државен секретар Џон Кери иницираше нова рунда преговори кои ги следеше целата меѓународна заедница. Сепак, горливо прашање останаа израелските населби во Газа и ослободувањето на палестинските затвореници.

10. Планот на Трамп: Администрацијата на Трамп го претстави планот „Мир до просперитет“ во јануари 2020 година. Овој предлог предвидуваше решение со две држави, но беше критикуван од Палестинците дека е силно искривен во корист на Израел. Тој предложи израелска анексија на одредени територии на Западниот Брег и понуди фрагментирана палестинска држава со ограничен суверенитет, со делови од Источен Ерусалим како нејзин потенцијален главен град.

Делот со источните предградија на Ерусалим беше нов. Се работи за областа позната како Абу Дис. Сепак, ова не беше целосна поделба на Ерусалим, а деталите за предложената палестинска престолнина наидоа на скептицизам и отпор од палестинското раководство. Всушност, со планот на Трамп, најголемиот дел од Ерусалим останува под контрола на Израел, како главен град на Израел.

Всушност, се смета дека целокупната предложена палестинска територија од планот беше фрагментирана и несоодветна, вклучително и некои предложени замени на територијата. На пример, планот предвидуваше Израел да ја задржи контролата врз областите од Западниот Брег кои му се од стратешко значење.

Треба да се спомне и дека планот предвидува Палестинците да имаат своја полиција, но не и своја војска, а претходно да ги разоружаат тековните сили.

11. Абрахамските договори: Во 2020 година Обединетите Арапски Емирати ги нормализираа односите со Израел, а за ова посредуваше САД. Подоцна и Бахреин, Судан и Мароко воспоставија односи со Израел. Ова беше значителна промена во регионот, но не се однесуваше директно на израелско-палестинскиот конфликт.

На 5 октомври 2023 година Хамас ја проби границата на Газа со Израел и на големо изненадување на израелската одбрана изврши неколку ракетни напади со што започна војна. Израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху најави одмазда каква што Палестинците досега не виделе.

Додека рускиот претседател Владимир Путин се понуди да посредува во мировно решение за новата војна, аналитичарите велат дека Израел во моментот не е расположен да седне на масата. Од другата страна, во Газа, Палестинците се закануваат дека ќе ги погубат стотината израелски заложници ако продолжи масовното гранатирање на Газа кое уследи по нападот како одмазда на израелските власти.

Во меѓувреме Израел ја исклучи водата и електричната енергија во Газа, поставувајќи му ултиматум на Хамас да ги пушти на слобода сите затвореници.

Стравувањата дека акцијата на Хамас е директно или индиректно потпомпогната од Иран ги комплицираа работите на геополитичката карта. Израел истовремено се справува со упади на сили на Хезболах од Либан, но и на упади од групи од страна на Сирија. Во светло на најновите настани, иранскиот претседател Ебрахим Раиси телефонски разговарал со саудискиот престолонаследник Мохамед бин Салман во врска со „единството на исламскиот свет“ објавија во средата иранските државни медиуми.

Ова ги поткопа намерите на САД да ги зближат Саудиска Арабија и Израел, иако Саудиска Арабија воспостави односи со Израел во 2020 година. Во меѓувреме скокна цената на нафтата, а вниманието на светската јавност се премести од војната во Украина кон Блискиот Исток.