КОЈА ДРЖАВА Е „ГЛАВАТА НА ЗМИЈАТА“ ЗА НЕТАНЈАХУ? Расте шансата за регионална војна на Блискиот Исток

Војната во Газа продолжува. Израел продолжува со воздушните напади врз Либан, а во тек е израелска копнена инвазија на јужен Либан.

На 1 октомври, Иран истрела речиси 200 ракети врз Израел, а Израел ги бомбардираше Хутите во Јемен.

Оваа постојана ескалација ги наведува политичарите и аналитичарите ширум светот да изразат стравувања од во војна од целосен обем на Близок Исток.

Порталот Б-92 разговараше со новинарите на Би-Би-Си, кои известуваат за регионот, за шансите тоа да се случи и дали ситуацијата може да излезе од контрола и да се претвори во светски конфликт.

Терминот „на работ“ честопати се користи за да се опише моменталната ситуација на Блискиот Исток.

Со повеќе од 40.000 изгубени животи во Газа во текот на изминатата година и со повеќе од 2.000 жртви во Либан за само две недели, цената на конфликтот е неверојатно висока.

Милиони се раселени, а цели области се во урнатини. Можноста ситуацијата да се „преврти“ преку тој раб е застрашувачка. Човештвото сведочи една од најопасните кризи во регионот со децении.

Израел славеше по смртта на лидерот на Хезболах. Хасан Насрала. Иако неговата смрт и смртта на Исмаил Ханија, лидерот на Хамас, можеби им донесоа моментално задоволство на оние кои сакаат да ја уништат таканаречената иранска оска на отпорот, ваквите прослави се премногу рани.

Несомнено, Израел му зададе значителни удари на Хезболах преку целни воздушни напади кои ги елиминираа неговите клучни лидери.

Едногодишната војна против Хамас имаше катастрофални последици за милиони животи во Газа.

Тоа значително ги намали капацитетите на групата, но сепак веројатно нема да го означи крајот на Хамас како значајна политичка и воена сила.

Оние кои мислат поинаку одбиваат да прифатат како таквите групи градат и одржуваат досег и влијание. Тоа се длабоко институционализирани движења, нераскинливо вградени во општественото и во политичкото ткиво во кои делуваат.

Убиството на Насрала и одговорот на Иран го доведоа целиот регион опасно блиску до масовна војна

Реториката на израелските лидери по иранскиот ракетен напад укажува дека понатамошната ескалација на конфликтот е неизбежна – со директна конфронтација меѓу двајцата непријатели, но и силите поддржани од Иран во Либан, Сирија, Јемен и во Ирак, како и сојузниците на Израел, меѓу нив и САД и Велика Британија.

Прашањето на сите сега е како Израел ќе одговори.

„Ова е најголемата можност во последните 50 години да се смени картата на Блискиот Исток“, напиша поранешниот израелски премиер Нафтали Бенет на социјалната мрежа Икс, сугерирајќи дека Израел треба да ги таргетира иранските нуклеарни постројки за „фатално да го осакати терористичкиот режим“.

Ако неговите зборови се одраз на официјалните намери, би можеле да се најдеме на работ на нешто навистина невидено и погубно за целиот регион.

Од почетокот на војната во Газа, дипломатските напори за деескалација постојано пропаѓаа, при што големите сили се покажаа неспособни да ги запрат, па дури и значително да влијаат на борбите.

Овие тековни неуспеси го нагласуваат длабоко поделениот глобален поредок, неспособен да го обедини и да го спроведе меѓународното право, па дури и долгогодишните правила на ангажман – јаз кој се чини дека само ќе се продлабочува, со страшни последици за регионот и за неговите народи.

Нисрин Хатум, дописничка на Би-Би-Си њуз од Бејрут

– Сеопфатната војна не е нешто што Либанците се подготвени да го издржат – објаснува дописничката на Би-Би-Си њуз од Бејрут, Нисрин Хатум.

Според неа, се разбира дека расте стравот од сеопфатна војна во соседните земји, која би ги вклучила Сирија, Иран, Ирак, Јемен и можеби Јордан и тие стравувања се барем двојно зголемени по ракетниот напад на Иран врз Израел на 1 октомври и можноста за нови такви напади.

– Доколку Иран повторно го нападне Израел, САД и другите западни земји кои го поддржуваат Израел би можеле да интервенираат, што дополнително ќе ги зголеми шансите за сеопфатна војна – додава таа.

Хатум објаснува дека Израел ја гаѓа милитантната група Хезболах во Либан, а не либанската армија и дека официјалната либанска позиција е обид да се спречи поширока војна.

– Овде официјалните лица работат деноноќно, преку дипломатски напори предводени од Франција, за да постигнат договор за примирје. Сите напори се насочени кон спроведување на резолуцијата 1701 на Обединетите нации, која ја овластува, ја поддржува либанската армија и ја распоредува на југот на Либан – објаснува таа.

Дописничката појаснува дека на внатрешен план се прават постојани напори за избор на претседател и за активирање на уставните институции, а во Либан никогаш немало желба за војна.

– На луѓето им е преку глава од конфликти, особено бидејќи мораа да се справат со тековната економска криза по октомври 2019 година. Повеќето луѓе сакаат да живеат во мир и да избегнуваат војна. Некои Либанци веруваат дека се вовлечени во оваа војна и дека оваа војна не е нивна. Многумина веруваат дека е дојдено време да се стави крај на арапско-израелскиот конфликт за да можат да живеат во траен мир – ја пренесува Хатум атмосферата во Либан.

Според неа, избегнувањето на целосна ескалација може да се случи само преку дипломатски напори за да се спречи распадот на Либан. Претходните војни, додава таа, покажаа дека воените операции не донесоа трајно решение и дека прибегнувањето кон дијалог и дипломатски средства може да биде поефективен начин за ставање крај на конфликтот.

– Ако погледнеме наназад, во 2006 година војната со Израел траеше само 34 дена, но под различни околности. Немаше војна во Газа, а немаше ни вмешаност во Сирија, Ирак, Иран и во Јемен. Да не заборавиме дека, за разлика од она што се случи за време на војната во 2006 година, во играта има многу различни регионални играчи – појаснува Хатум.

Таа смета дека Либан е слаба држава, со армија неспособна да ја преземе контролата доколку избие регионален конфликт.

Муханад Тутунџи, арапски дописник на Би-Би-Си њуз, Ерусалим

– Блискиот Исток беше сведок на невидени настани кои потенцијално би можеле да ескалираат во голем регионален, па дури и светски конфликт – тврди арапскиот дописник на Би-Би-Си њуз од Ерусалим, Муханад Тутунџи.

Според него, тековната ескалација меѓу Израел и Хезболах, па дури и од страна на Иран, сугерира можност за сеопфатна војна во одреден момент.

– Неодамнешните значајни настани (како што е убиството на политичкиот лидер на Хамас, Исмаил Ханија, генералниот секретар на Хезболах, Хасан Насрала, како и високи политички и воени лидери на Хамас и Хезболах) нѐ доведоа до регионална војна на Блискиот Исток – тврди дописникот од Ерусалим.

Како новинари кои ја следат израелската политика и претходните војни на Израел со Хезболах, додава тој, тие се сомневаат дека израелското убиство на Хасан Насрала веднаш може да предизвика сеопфатна војна во која ќе биде вклучен Иран. Сепак, тоа не се случи, објаснува Тутунџи.

– Регионалните актери секогаш се стремат да спречат ваквите настани да ескалираат во регионална војна, а САД играат значајна улога во овој поглед. И додека овие напори може да изгледаат успешни на краток рок, останува прашањето: дали тековната реакција меѓу Израел и Иран може да доведе до незапирлива сеопфатна војна – заклучува дописникот од Ерусалим.

Искра на регионална војна, тврди тој, која може да ескалира во светски конфликт, постои меѓу Израел и Иран.

– За малку ќе се разгореше неодамна кога Израел го нападна иранскиот конзулат во Сирија во април, што го натера Иран да изврши стотици воздушни напади против Израел од негова територија. САД успеаја да ја зауздаат ​​таа ситуација. Во тоа време, објавивме дека имало разговор меѓу Џозеф Бајден и Нетанјаху во време на „засилени емоции“ веднаш по нападот, во кој биле лансирани речиси 100 балистички ракети и истовремено полетале кон Израел – додава Тутунџи.

Дописникот од Ерусалим објаснува дека за време на разговорите, двајцата лидери разговараале „како да се забават работите и како да се размислат нештата“.

– САД, исто така, рекоа дека нема да му се придружат на Израел во одмазднички напади. Сепак, низа настани, меѓу кои и убиството на Ханије и Насрала, како и нападите на Израел врз Хезболах, го ставија Иран во дилема дали да одговори директно и посилно од претходно. Одговорот на Израел, како што предупредија неговите официјални лица, останува критичен фактор во одредувањето дали оваа конфронтација ќе ескалира – вели Тутунџи.

Тој тврди дека главното прашање е дали Израел искрено има намера да го таргетира Иран и да го вовлече во сеопфатна војна, можеби за да ја искористи ситуацијата и да ги нападне иранските нуклеарни постројки.

– Ова е долгогодишна цел на Израел. Некои можеби се загрижени дека иранскиот напад врз Израел, иако потенцијално ограничен со предизвикување материјална, а не човечка штета, може да ја промени динамиката на можните израелски намери – објаснува дописникот од Ерусалим.

Тутунџи смета дека израелскиот премиер, Бенјамин Нетанјаху, сака да донесе значителни промени на Блискиот Исток и дека Нетанјаху мисли дека тоа е невозможно без напад на Иран кој Израел го опишува како „главата на змијата“.

– Во Израел владее чувство на еуфорија по неговите успеси против Хезболах. Некои можеби тоа го гледаат како можност Израел да преземе поголеми чекори против Иран кој повеќе нема да може да се контролира. Тоа би можело да ескалира во регионална војна, а ако Иран биде значително нападнат, може да вклучи и други страни, што потенцијално ќе доведе до глобален конфликт – вели Тутунџи.

Причината за таква сеопфатна војна, додава тој, може да бидат намерите на Израел да стави крај на иранската нуклеарна програма.

– Директните удари на Иран врз Израел можат да послужат како повод за тоа. Големото прашање е: Дали САД ќе му дозволат на Израел да го стори тоа? – вели дописникот.

Еман Ерикат, арапски дописник на Би-Би-Си њуз од палестинските територии

– Среќа помешана со страв: вака може да се опише општото расположение на Палестинците вечерта во вторник, на 1 октомври, кога Иран истрела околу 200 проектили кон Израел – вели арапскиот дописник на Би-Би-Си њуз од палестинските територии, Еман Ерикат.

Тој објаснува дека многумина ги чекале овие моменти од почетокот на војната во Газа.

– Тие веруваа во важноста на странската интервенција за поддршка на Газа и на палестинските територии. Локациите, каде што паднаа ирански проектили на палестинските територии, станаа места каде Палестинците се сликаат за спомен. Тие веруваат дека ова може да ескалира во војна од целосен обем – објаснува Ерикат.

Според дописникот, убиството на лидерот на Хезболах, Хасан Насрала, по убиството на лидерот на Хамас, Исмаил Ханија, во јули, создаде сценарио за поширока војна.

– Расположението овде на теренот кај многу Палестинци го оживеа сеќавањето на првата и втората интифада. Дури и оние кои ја преживеале Накба во 1948 година велат дека историјата се повторува – додава тој.

Накба е датумот на 14 мај 1948 година, кога Израел прогласи независност, а во војната што започна следниот ден. До 750.000 Палестинци, кои живееја на таа земја, избегаа или беа протерани од своите домови.

На палестинските територии денес, многу Палестинци веруваат дека моменталната ситуација укажува дека израелските офанзиви достигнале ново ниво што може да стане уште поагресивно, објаснува Ерикат.

Тој говори за двете точки кои долги години, палестинската управа ги потенцира:

• Важноста да се премине кон политички решенија кои би ги запреле воените операции;
• Откажување од конфликтот и свртување кон политички решенија кои би ја заштитиле и обезбедувале имплементацијата на визијата за решение со две држави.

– Тие веруваат дека тоа ќе им даде на Палестинците држава во границите од 1967 година веднаш до Израел – додава тој.

Од 7 октомври 2023 година, почетокот на последната војна во Газа, палестинскиот претседател Махмуд Абас ја повика меѓународната заедница да интервенира и да прогласи итен прекин на огнот, објаснува дописникот.

– Неговите повици добиваат меѓународна поддршка, но воените операции продолжуваат на теренот. Ова го засили верувањето кај многу Палестинци дека можноста за поширока војна во регионот многу ги надминува шансите за заживување на мировниот процес – вели Ерикат.

Касра Наџи, ирански дописник на Би-Би-Си њуз

– Одлуката да се нападне Израел директно од Иран, со околу 200 балистички ракети, не беше лесна за иранскиот врховен лидер, Али Хамнеи. Обично не е склон кон избрзани одлуки. Тој го претпочита она што го нарекува „стратешко трпение“. – вели иранскиот дописник на Би-Би-Си њуз, Касра Наџи.

Но, објаснува Касра Наџи, тој и неговата влада биле под силен притисок од нивните тврдокорни поддржувачи и од милициите во регионот воено да одговорат на обезглавувањето на раководството на Хезболах од страна на Израел.

– Тврдокорните, исто така, извршија притисок за одговор на убиството на највисокиот генерал на Револуционерната гарда во масовниот напад на неговото скривалиште во јужен Бејрут. Иран изгуби голема репутација кога не одговори на атентатот на лидерот на Хамас, Исмаил Ханија, во Техеран во јули – додава тој.

Нашироко се верува дека експлозијата што го уби е дело на израелското разузнавање во Иран, вели Наџи, но, врховниот лидер на Иран знае дека неговата земја не е способна да води голема војна.

– Воено, Иран не е во натпревар со Израел кој има речиси целосна надмоќ на воздушните сили над Иран. Иранскиот воздушен простор е главно отворен за израелски авиони. Економски, Иран е на колена по долги години американски и меѓународни санкции, а политички, владата е крајно непопуларна меѓу луѓето што живеат во Иран – објаснува иранскиот дописник.

Малкумина Иранци, според Наџи, би поддржале војна со Израел кога има толку многу други поитни проблеми дома.

– Тие се свесни дека тоа потенцијално ќе донесе повеќе санкции и нови економски тешкотии. Многумина не го гледаат Израел како непријател. Но, врховниот лидер мораше да ризикува, надевајќи се дека контролиран напад врз воени и разузнавачки цели ќе предизвика сличен одговор, што, според неговите пресметки, Иран може да го издржи – објаснува Наџи.