ХАЛОВИН И ЗАДУШНИЦА СЕ ИСТИОТ КЕЛТСКИ ПРАЗНИК? Денот на сите светци е денот кога ги посетуваме гробовите на нашите блиски

Западниот  пагански празник Халовин кој се слави денеска, на 31 октомври е неразделно сврзан со нашата православна Задушница, која ја славиме во саботата пред Митровден. Не само што и двата празници го делат симболот на Ден на сите светци, кој е католички празник на 2 ноември, туку тие го имаат потеклото во келтскиот празник Самхајн кој го означувал крајот на жетвата и доаѓање на „темниот дел“ од годината.

Познато е дека Келтите поминале од Балканот во римската империја пред да се населат во северна Франција, Англија и Ирска. Таму тие останале некрстени до 9 век па имале време да ги внесат своите пагански традиции во верата. Самхајн е празник кој се смета за Галски, од оние Гали кои Цезар проба да ги освои. Се сметало дека духовите на мртвите, вклучително и на самовилите и на други суштества на Друидските свештеници им кажувале што ќе се случи во иднината.

 

Early pagans celebrating #Samhain #Midjourney pic.twitter.com/5eEwAqX3tc

— Michel Mistru (@GraphisteAnonym) October 25, 2022

Келтското потекло не е единствената врска меѓу овие два празника. Но, келтскиот спој може да ги разбистри дилемите дали и како може да ги празнуваме западни празници. Всушност, во времето кога римската црква, во седмиот век решава да го спои Самхајн со Денот на сите маченици, а подоцна и светци, не постоеле источна и западна црква. Папата Бонифациј IV наредил да се празнува на 31 октомври и го споил со уште два римски празници. Седмиот век се совпаѓа и со времето кога паганските Словени доаѓаат или се веќе еден век дојдени на Балканот, а црквата пробува да ги покрсти.

Другата врска е самиот обичај да се шета по гробови на блиските. Тој е посведочен и на запад. Самото име, пак, Халовин, значи Вечер на сите светци на шкотски дијалект, каде „eve“ се изговара „ееn“.

И на запад имало „душење“ и колач за душа

Но, истовремено, терминот „душење“ значел да се оди од куќа до куќа и да се нуди колач или овошје „за душа“ на мртвите. Многу слично со православниот термин „Задушница“.  Всушност, во различни делови од Европа луѓето различно комуницирале со мртвите души. Во Полска луѓето гласно се молеле во шумите за да ги слушнат мртвите.

До крајот на 12 век деновите на празнување на мртвите станале свети денови па црквата морала да ги означува со камбани. Всушност, постојат четири задушници во текот на целата година, а празникот првично бил празнува на 13 мај. Според една верзија, со декрет на Карло Велики, а не на Папата датумот бил пренесен на 31 ноември за да се спои со паганскиот празник.

„Душењето“ е исто што и „трик ор трит“. Во поновата култура тоа го прават децата кои бараат бомбчиња од врата до врата. Ритуалот е посведочен барем од 15 век.

Сѐ до 19 век и на Запад се одело на гробишта

На Денот на сите светци и сите души во текот на 19 век, свеќите се палеле во домовите во Ирска, Фландрија, Баварија и во Италија во Тирол, каде што биле нарекувани „светла на душата“, кои служеле „да ги водат душите назад за да ги посетат нивните земни домови“. На многу од овие места, на Денот на душата се палеле и свеќи на гробовите.

Во Бретања, на гробовите на роднините се истурале либати со млеко, или храната се оставала преку ноќ на трпезата за душите што се враќале, обичај исто така пронајден во Тирол и делови од Италија.

Овошјето и дрвјата се римски обичај

До 43 н.е., Римската империја го освоила поголемиот дел од келтската територија. Во текот на 400 години кога владееле со келтските земји, два фестивали од римско потекло биле комбинирани со традиционалната келтска прослава на Самхаин.

Првиот бил Фералија, ден на крајот на октомври кога Римјаните традиционално го одбележувале смртта на мртвите. Вториот бил ден во чест на Помона, римската божица на овошјето и дрвјата. Симболот на Помона е јаболкото, а инкорпорирањето на оваа прослава во Самхаин веројатно ја објаснува традицијата на боцкање за јаболка што се практикува денес на Ноќта на вештерките.

Кај нас има две задушници, пролетна и есенска

Кај нас во православиет се смета дека духовите на блиските доаѓаат да бараат храна, пијалоци, затоплување, чистење… Се верува дека заборавањето на душите на покојните може да предизвика суши, поплави, немаштија, болести и други несреќи. Кај народот постојат две примарни задушници, пролетна и есенска, но задушниците поврзани со Духовден се официјално признати од црквата, па биле прифатени и од народот.

Гробот се посипува со вино, се крши орев, лепчиња, се раздава храна, се повикуваат душите на средба, се јаде заедно со нив на ритуаелн оброк. Тоа е за блиските, додека за светците самата црква служи литургија и се обраќа кон сите светци.

Наместо на 2 ноември, во православието празникот, кој некои го викаа и денот на мртвите се паѓа секогаш во саботата пред Митровден. Познато е дека по Митровден времето се заладува.

Душење е исто што и „трик ор трит“

 Обичајот Allhallowtide за печење и споделување души за сите крстени души, е предложен како потекло на обичајот „трик ор трит“. Обичајот датира барем од 15 век и е пронајден во делови од Англија, Велс, Фландрија, Баварија и Австрија.

Тоа е кога групи сиромашни луѓе, честопати деца, оделе од врата до врата, собирајќи колачи за душа, во замена за молење за мртвите, особено за душите на пријателите и роднините на давателите. Ова беше наречено „душење“.

Шекспир ја опишал Задушница во една комедија

Шекспир ја споменува душата во неговата комедија Двајцата господа од Верона (1593). Додека се душеле, христијаните носеле „фенери направени од издлабена репа“, кои првично би можеле да ги претставуваат душите на мртвите. Всушност, подоцна репката била заменета со тиквата од Халовин која се украсува со некакво страшно лице и во нејзе се става свеќа.

Тоа значи дека уште во времето на Шекспир фенерите се користеле за да се заштитат злите духови. Постои приказната за ковачот Џек кој морал да издлаби репка за да си го осветлува патот по светот затоа што Ѓаволот претходно го осудил на мрак. Ѓаволот го сторил тоа бидејќи бил лут дека Џек успеал да го измами. Но, од каде е овој обичај? Повторно од Келтите во Ирска за кои се знае дека длабеле и други типови зеленчук во обредите.

Како Џек го измамил Ѓаволот?

Една приказна вели дека Џек го измамил Сатаната да се искачи на јаболкница и штом бил таму горе, Џек набрзина поставил крстови околу стеблото, за ѓаволот да не може да се симне.

Друга верзија на приказната вели дека Џек бил гонет од некои селани од кои украл нешто. Потоа го сретнал ѓаволот, кој му рекол дека е време да умре. Меѓутоа, Џек ја запрел својата смрт со тоа што го искушувал Сатана со шанса да ги разочара селаните кои го бркале. Џек му рекол на ѓаволот да се претвори во паричка со која ќе плати за украдената стока. Подоцна, кога паричката исчезнала, селаните се тепале кој ја украл. Ѓаволот се согласи на овој план. Се претвори во сребрена паричка и скокна во паричникот на Џек, само за да се најде покрај крстот што Џек исто така го зеде во селото.

Но, Џек цврсто го затворил паричникот и го однел блиску до крстот. Така Џек му ја одзел моќта на ѓаволот.

Луѓето носеле костими за духовите да не им се одмаздат

Христијанскиот министер, принцот Сори Конте, го поврзал носењето костими со верувањето во одмазднички духови : „Традиционално се веруваше дека душите на починатите талкаа по земјата до Денот на сите светци, а Ева на сите светци им даде последна шанса на мртвите да да се одмаздат на нивните непријатели пред да се преселат во следниот свет .

За да не бидат препознаени од која било душа што може да бара таква одмазда, луѓето би носеле маски или костими“.

Ирците сакале да си раскажуваат страшни приказни

Низ Ирска и Британија, особено во регионите каде што се зборува келт, веселбите во домаќинството вклучуваа ритуали на гатање и игри наменети да ја претскажат нечија иднина, особено во врска со смртта и бракот.

Често се користеле јаболка и јаткасти плодови, а обичаите вклучувале газење јаболка, печење ореви, шкрипење или гледање во огледало, истурање стопено олово или белки од јајца во вода, толкување на соништата и други.

Ирците го донеле Халовин во САД каде што тој станува комерцијално успешен празник со своја иконографија, налик на Божиќ. До толку комерцијално успешен, што се смета дека секое четврто бомбонче купено во Америка денес е за празникот.