ДА НЕ БЕШЕ ЕДЕН НАСТАН, НИКОЈ НЕМАШЕ ДА ЗНАЕ ЗА „МОНА ЛИЗА“ Леонардо не ја ни спомнал во своите белешки

Денес е најпознатото лице на планетата. Се печати на маици, шолји, па дури и на етикети за вино. Но пред нешто повеќе од еден век, „Мона Лиза“ била само уште една слика во Лувр, на која ретко кој ѝ обрнувал внимание. Сè се променило кога еден италијански работник ја украл – и токму таа кражба ја претворила во легенда.

Во август 1911 година, Париз се разбудил со шокантна вест: од Лувр исчезнала „Мона Лиза“. Сликата на Леонардо да Винчи, која дотогаш мирно висела во една скромна сала меѓу стотици други ренесансни дела, преку ноќ станала ѕвезда. Не затоа што некој ја открил нејзината уметничка длабочина – туку затоа што ја немало. Празниот ѕид станал симбол на мистеријата, а весниците ја претвориле загатката во глобална опсесија.

Полицијата го блокирала музејот, а Париз вриел од шпекулации. Се сомневале во сите – од куратори до уметници, па сомнежите оделе дури и до самото раководство на Лувр. Пабло Пикасо и Гијом Аполинер дури биле приведени, бидејќи во тоа време се движеле меѓу кругови на луѓе што тргувале со уметнички предмети. Но вистината била многу поедноставна – и затоа толку човечка. Винченцо Перуџа, италијански сликар и поранешен вработен во Лувр, едноставно ја украл сликата бидејќи верувал дека таа ѝ припаѓа на Италија.

Перуџа ја чувал „Ѓоконда“ во својата париска собичка повеќе од две години, внимателно завиткана во платно. Ја откриле дури во 1913 година, кога се обидел да му ја продаде на антиквар во Фиренца. Кога полицијата влегла во собата, легендарното лице со насмевка – половина мистерија, половина иронија – повторно се појавило на светлина. Медиумите полуделе. Француските весници печателе специјални изданија, а италијанските ја славеле како „враќање на националното богатство“.

И токму тогаш започнал митот. „Мона Лиза“ се вратила во Лувр како триумфален херој, а редиците пред салата никогаш повеќе не престанале. Таа станала лицето на мистеријата, на убавината и на човечката љубопитност. Дотогаш била само едно од големите дела на Леонардо, а потоа станала „најпознатата слика во светот“.

Иронијата е во тоа што славата ѝ ја донел крадецот, а не сликарот.

Леонардо да Винчи, самиот гениј, никогаш не напишал ниту збор за „Мона Лиза“ во своите белешки. Не ја потпишал, не ставил дата. А сепак, токму таа тишина ја засилила мистиката. Којa била жената со насмевката? Лиза дел Ѓокондо, сопруга на флорентински трговец? Или некоја тајна љубов на мајсторот? Историчарите на уметност до денес не се согласиле околу ова, а легендата само растела.

Интересно е што оваа приказна се повторувала низ вековите. Колку и да звучи цинично, кражбите често ја зголемувале славата на делата. Доволно е да се погледне неодамнешниот инцидент во Лувр, кога била украдена вредна скулптура од 17 век. И таа, како и многу други украдени уметнички дела, за кратко време станала позната низ целиот свет. Очигледно, човечката природа има слабост кон забранетото и изгубеното.

Кражбата од 1911 година го променила и начинот на кој музеите ја доживувале уметноста. Лувр морал да воведе безбедносни протоколи, камери и чувари – нешто што дотогаш било речиси непознато. Парадоксално, токму тој грабеж ја натерал јавноста да сфати колку е вредно тоа мало платно од 77 на 53 сантиметри.

Денес „Мона Лиза“ е затворена зад дебело стакло, под посебна температура и влажност, и ја чуваат вооружени чувари. Секој ден илјадници туристи минуваат покрај неа, обидувајќи се да направат совршено селфи со насмевката што го преживеала векот. Никој не може да се приближи, но сите сакаат да бидат дел од нејзината приказна.

Понекогаш се вели дека уметноста живее преку емоцијата што ја предизвикува. Ако е така, тогаш „Мона Лиза“ е вистинскиот симбол на модерното време – слика што станала позната не поради бојата, туку поради драмата, љубопитноста и медиумската бура.

И можеби токму во тоа е нејзината магија: Леонардо создал портрет што го надминал авторот, времето и логиката. А Винченцо Перуџа, скромниот крадец, без да знае, ѝ ја подарил највредната рамка од сите – онаа на вечната слава.