10 НЕШТА КОИ ГО ПРЕВРТЕА СВЕТОТ ВО 2021 ГОДИНА Од мигранти, преку вакцини до енергетска криза

2021-та беше година на вакцини, мигранти, поплави, економска криза и на нови воени пактови. Тоа е годината кога Талибанците насилно се вратија на власт во Авганистан, а Џо Бајден проба да го поправи имиџот на Америка. Од упадот во Капитол Хил до кризата во Украина, еве кои 10 светски настани ги одбележаа последните 365 дена:

Мигрантите го населија целиот свет

Падот на меѓународните миграциски текови во 2020 година, предизвикан од ковид-19, продолжи во 2021 година. Нема крај на миграциските кризи. Европската унија забележа пораст од 70 отсто во споредба со 2020 година во бројот на луѓе кои влегуваат илегално, при што критичарите тврдат дека ЕУ не ја прави својата должност да им помогне на мигрантите.

Напливот на мигранти кои го преминаа Ла Манш од Франција предизвика дипломатски спор меѓу Париз и Лондон. Во меѓувреме, Белорусија ги охрабри мигрантите да ја преминат нејзината територија за да влезат во Летонија, Литванија и Полска во обид да изврши притисок врз ЕУ да ги прекине санкциите што ги воведе во знак на протест против наместените претседателски избори во Белорусија во 2020 година.

Иран почна да прави нуклеарки

Годината започна со оптимизам дека иранскиот нуклеарен договор може да биде обновен три години откако претседателот Доналд Трамп се повлече од договорот. Џо Бајден дојде на функцијата нарекувајќи ја политиката на Трамп за Иран „самонанесена катастрофа“ и вети дека ќе се врати на договорот доколку Иран се врати на усогласеноста. Сепак, тоа беше полесно да се каже отколку да се направи.

Администрацијата на Бајден во февруари ја прифати поканата од Европската унија за повторно да се приклучи на преговорите. Експлозијата во иранска нуклеарна постројка во средината на април, најверојатно резултат на израелска саботажа, го натера Иран да објави дека почнал да збогатува ураниум до 60 проценти, ниво што нема цивилна употреба иако е под прагот потребен за оружје.

Короната ја прекина трговијата, каснеа вакцините, но и храната

„Синџирите на снабдување“ станаа поим за домаќинствата во 2021 година. Со децении бизнисите веруваа дека аутсорсингот на производството е клучот за успехот. Таа стратегија функционираше: компаниите кои ги усовршија своите синџири на снабдување забележаа пад на нивните трошоци и зголемување на профитот. Потоа дојде ковид-19. Ги изложи негативните страни на синџирите на снабдување: недостигот и прекините на далечина создаваат недостиг и прекини дома.

Кога првпат се појави пандемијата, фабриките се затворија и многу компании дозволија залихите да се намалуваат за да избегнат да бидат заглавени со непродадени стоки. Но, кога побарувачката на потрошувачите се зголеми во 2021 година, бидејќи вакцините станаа достапни, многу компании се најдоа во недостаток на делови и залихи.

Талибанците се вратија на власт во Авганистан

Војната на САД во Авганистан заврши како што започна дваесет години порано: со талибанците на власт. Во 2020 година, претседателот Доналд Трамп склучи договор со талибанците кој бараше повлекување на сите американски војници до 1 мај 2021 година. Две недели пред тој рок, претседателот Џо Бајден нареди целосното повлекување на САД да биде склучено најдоцна до 11 септември 2021 година – дваесетгодишнината од нападите на 11 септември. Како што продолжи повлекувањето, авганистанската национална армија пропадна и талибанците ја презедоа земјата.

Сојузничките достоинственици го нарекоа повлекувањето „дебакл“ меѓу другото. САД потрошија повеќе од 2,3 трилиони долари за Авганистан во текот на две децении, или приближно 300 милиони долари дневно во текот на дваесет години.

Граѓанската војна во Етиопија

На етиопскиот премиер Абиј Ахмед му беше доделена Нобеловата награда за мир за 2019 година за посредување во мир со соседна Еритреја. Помалку од две години подоцна, Етиопија беше вовлечена во жестока граѓанска војна. Непосредниот изговор за борбите дојде во ноември 2020 година кога Абиј и нареди на етиопската војска да ја нападне северната провинција Тиграј, откако силите поврзани со Ослободителниот фронт на народот Тиграј (TPLF) ограбија федерална армиска база.

Луѓето влегоа во Капитол во САД, крај на демократијата

Глобалната ерозија на демократското владеење, која е во тек од 2006 година, продолжи во 2021 година. САД кои долго време беа шампиони во демократијата, за првпат во историјата имаа немирна смена на власта со бунтот на 6 јануари кога демонстранти влегоа во Капитолот.

Тој настан, заедно со напорите во многу држави да ги ограничат гласачките права и да им дадат право на законодавните тела да ги поништат изборните резултати, доведоа до она што некогаш беше незамисливо – САД да бидат именувани за „демократија која назадува“.

Пактот АУКУС не успеа да ја исплаши Кина

На 15 септември, претседателот Џо Бајден, австралискиот премиер Скот Морисон и британскиот премиер Борис Џонсон заеднички објавија ново трилатерално безбедносно партнерство наречено АУКУС за да бидат контратежа на Кина и нејзините аспирации во Тајван. Најзначајниот дел од договорот беше американското ветување да ѝ обезбеди на Австралија технологија за изградба на осум подморници со нуклеарен погон, но не и со нуклеарно вооружување.

Не е изненадувачки што Пекинг го осуди пактот како „крајно неодговорен“ и „поларизирачки“. Но, Кина не беше единствената земја незадоволна од договорот. Франција се налути затоа што AUKUS го раскина договорот вреден 37 милијарди долари што го склучи со Австралија во 2016 година за изградба на дузина подморници на дизел-електричен погон.

Џо Бајден го замени Трамп, но ништо не се смени

„Америка се врати“. Џо Бајден постојано го истакнуваше тоа во 2021 година. Тој брзо се придвижи по преземањето на функцијата за да го исполни своето ветување за зајакнување на односите со американските сојузници. Тој ги врати САД на Парискиот договор за климата и Светската здравствена организација, го обнови New START на пет години, се обиде да го оживее нуклеарниот договор со Иран и ја прекина поддршката на САД за офанзивните воени операции во Јемен.

Цело време се вакциниравме, вирусот пак мутираше

Брзината со која беа развиени вакцините за ковид-19 беше неверојатна. Во минатото, обично биле потребни десет до петнаесет години за да се развијат. За споредба, вакцините против ковид-19 беа создадени за помалку од една година. Па сепак, вирусот уште мутира.

Повеќе од 7,4 милијарди дози вакцини беа администрирани во 184 земји во првите единаесет месеци од 2021 година, при што седумдесет земји донираа дел од своите вакцини. За жал, премногу луѓе кои можеа да се вакцинираат избраа да не го сторат тоа, а премногу луѓе кои сакаа да се вакцинираат не можеа.

Пак не се договоривме за климата, нафтата и гасот

Екстремните временски услови доминираа во вестите во 2021 година. Рекордни поплави ги опустошија Белгија и западна Германија. Големи пожари ја зафатија Грција. Монсуните од крајот на сезоната опустошија во Индија и во Непал.

На состанокот COP-26 во Глазгов во ноември, земјите ветија дека ќе преземат чекори за справување со климатските промени, вклучително и со намалување на емисиите на метан. Но, ветувањата не се исто што и достигнувања. Емисиите на јаглерод скокнаа во 2021 година бидејќи глобалната економија повторно заживеа кога ковид-мерките се олабавија. Тоа направи да скокнат и цените на гасот, нафтата, но и храната во целиот свет.